براساس آماری که سال گذشته اعلام شد ۴۱۲ میلیون کارت بانکی برای ایرانیان تاکنون صادر شده است و به این ترتیب یک حساب و کتاب ساده روشن می‌کند هر ایرانی حداقل ۴ یا ۵ کارت بانکی به اختیار یا اجبار دارد.این حجم بالای کارت‌های صادر شده که طبیعتا هر چند سال یک بار هم می‌بایست تجدید شوند باعث شده که مردم به‌طور مداوم ناچار به پرداخت هزینه‌های اضافی برای تمدید تاریخ کارت‌هایشان باشند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد همین موضوع لااقل از سوی برخی بانک‌ها به عنوان فرصتی جهت درآمدزایی دیده شود و فرایند تهیه کارت‌های خام و دوره کوتاه تمدید آنها خود به یک کسب‌وکار و جابه‌جایی پورسانت‌ها و غیره تبدیل شده است.
مسوولان مختلف در بانک مرکزی اما سال‌هاست که وعده‌ها و صحبت‌هایی در خصوص تجمیع کارت‌های بانکی در یک کارت را مطرح می‌کنند اما به نظر می‌رسد این موضوع بیشتر نوعی ژست و تبدیل شدن به تیتر رسانه‌ها است، چون هر بار صرفا این موضوع جذاب طرح می‌شود و خبری از گام‌های مشخص و اجرایی نیست.
به این ترتیب گویی فعلا این طرح روی میز مسکوت و بی‌نتیجه رها شده است.در شرایطی که خلأ تجمیع نشدن کارت‌های بانکی مردم را ناچار به حمل مداوم چندین کارت و تمدید مکرر آنها کرده است برخی بانک‌ها نیز از فرصت استفاده کرده و به بهانه‌های مختلف از جمله برای پرداخت اقساط وام‌های اخذ شده نیز مشتریان خود را ملزم به دریافت کارت‌های بانکی می‌کنند.لذا به نظر می‌رسد زنجیره درگیر در کسب‌وکاری به نام صدور کارت بانکی، نه تنها چرخه بقای خود را به خوبی حفظ کرده، بلکه از طریق نفوذی که دارند همچنان در حال توسعه و افزایش درآمدهای تحمیلی میزان استفاده از کارت‌ها نیز هستند.
بی‌استفاده ماندن حجم بالایی از کارت‌های بانکی
در شرایطی که هر ایرانی بیش از پنج کارت بانکی دارد اما نگاهی به آمار شاپرک در سال گذشته گویای آن است که از قضا حدود ۸۰ درصد این کارت‌ها در طول ماه حتی یک تراکنش نیز ندارند. این آمار البته ما را متعجب نمی‌کند، زیرا اگر صدور کارت بانکی را یک کسب‌وکار فرض کنیم، نه تنها مشکلی از بابت بدون استفاده ماندن ۸۰ درصد این کارت‌های بانکی وجود ندارد، بلکه یک موفقیت نیز محسوب می‌شود. آن هم در دنیایی که با سرعت بالا در حال حذف «صنعت کارت‌های بانکی!» و جایگزینی آن با روش‌های بیومتریک، گوشی تلفن همراه و غیره است.
توجه داشته باشید که بسیاری از بانک‌ها برای انجام هر خدمت ساده‌ای مشتریانشان را مجبور به افتتاح حساب و دریافت کارت بانکی می‌کنند. از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها هم کارکنانشان را ملزم می‌کنند برای دریافت حقوق و مزایا در بانک خاصی حساب افتتاح کنند؛ چرخه‌ای معیوب که منجر به صدور میلیون‌ها کارت بی‌استفاده و تحمیل هزینه‌های اضافی به مردم شده است.موضوع نیز اتفاقا همین جا است، مادامی که این هزینه از جیب مردم باشد، صدایی از کسی در نیامده و مشکلی نیست.
اما یکی از دلایل اصلی آنکه هر شرکت یا سازمانی برای پرداخت حقوق کارکنانش از یک بانک استفاده می‌کند پرداخت کارمزد کمتر است. برای مثال به منظور واریز وجه از بانک مبدا به مقصد، در صورتی که هر دو بانک یکی نباشند ۵۰۰ تومان کارمزد بابت واریز وجه از حساب مبدا کسر می‌شود و برای شرکت‌ها صرفه اقتصادی ندارد(!) که بخواهند بابت واریز حقوق هر کدام از کارمندان خود کارمزد پرداخت کنند. یکی دیگر از دلایل مشوق‌های تسهیلاتی ارایه شده از سوی بانک‌ها به شرکت‌هاست و دلایل متنوع دیگر. به همین دلیل است که از کارمندان و کارکنان خواسته می‌شود در یک بانک مشخص حساب باز کنند.
طرح بی‌سرانجام تجمیع کارت‌های بانکی
ایده تجمیع انبوهی از کارت‌های بانکی، اصلا موضوع جدیدی نیست و قدمتی در حد ایده تجمیع خودپردازهای بانک‌ها و تجمیع شعب بانکی و غیره دارد که هزینه‌های پیدا و پنهان زیادی به کشور و مردم وارد کرده و می‌کنند.اما از اواخر سال ۱۳۹۶ بحث تجمیع کارت‌های بانکی و داشتن یک حساب واحد برای هر ایرانی که قابلیت اتصال به چندین حساب را داشته باشد، مطرح شد. اجرای این طرح ظاهرا از همان سال در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت و مقرر شد تا تیرماه سال ۱۳۹۷ همه بانک‌ها اقدامات لازم برای جمع‌کردن کارت‌ها را انجام دهند.
۲۲ دی ماه ۱۳۹۶، داوود محمدبیگی، مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی با بیان اینکه، پرونده تجمیع کارت‌های بانکی روی میز بانک مرکزی است، مدعی شد: بانک‌ها در حال آماده‌سازی برای صدور کارت‌های هوشمند هستند.با وجود این اظهارنظر رسمی اما تا این لحظه همچنان خبری از تصمیم نهایی بانک مرکزی و گام‌های عملی برای تجمیع کارت‌های بانکی نشده است.
با توجه به نوسانات ارز و مشکلات متعدد بانک‌های داخلی در حوزه بین‌الملل به نظر می‌رسد این روزها بانک مرکزی نیز تجمیع کارت‌های بانکی را از لیست اولویت‌های خود خارج کرده است. در نتیجه تا این لحظه حداقل اخبار منتشره نشان می‌دهد عملا هیچ اقدامی برای جمع‌کردن کارت‌های بانکی انجام نشده و صد البته بر کسی پوشیده نیست که برخی بانک‌ها و «ذی‌نفعان صنعت صدور کارت بانکی» نیز راغب به انجام این کار نیستند.
سود بانک‌ها از تعدد کارت‌ها
تعداد بالای کارت‌های بانکی باعث افزایش سود بانک‌ها از محل تراکنش‌های احتمالی می‌شود در کنار این مساله فرایند صدور کارت جدید نیز برای بانک‌ها سودآور است.با نظر به اینکه بانک‌ها برای صدور هر کارت بانکی چیزی بین ۵ تا ۱۰هزار تومان از مشتریان درخواست می‌کنند، اگر متوسط هزینه دریافت شده برای صدور هر کارت را ۷ هزار و ۵۰۰ تومان در نظر بگیریم فقط برای تمدید ۴۱۲ میلیون کارت موجود بانکی، بالغ بر ۳ هزار میلیارد تومان (از جیب مردم) هزینه شده است که حتی اگر نیمی از این مبلغ نیز سود بانک‌ها باشد باز هم رقم به واقع قابل توجهی است.
از سوی دیگر در شرایطی که بانک‌ها از تراکنش‌ها سالانه حدود ۳ تا ۴هزار‌میلیارد تومان درآمد کارمزدی دارند، علاقه‌ای به تجمیع کارت‌های بانکی نشان نمی‌دهند و به نظر می‌رسد مخالفت جدی با این اتفاق داشته باشند.مجموع این عوامل باعث شده که برخی از بانک‌ها چندان روی خوشی به طرح تجمیع کارت‌های بانکی نشان ندهند و البته بانک مرکزی نیز جدیت و قاطعیتی از خود نشان نداده است. کمااینکه در یک نمونه صدور رمزهای یک‌بارمصرف، شاهد آن هستیم که این طرح ساده هم با وجود دو سال پیگیری و ضرب‌الاجل، فعلا با اما و اگرهایی مواجه است.
مشکلات تعدد کارت‌های بانکی
کارت‌های بانکی متعدد باعث بروز مشکلات زیادی برای مردم شده‌اند که لزوم حفظ کردن رمز، ccv2 و تاریخ‌های انقضای متعدد کارت‌های مختلف، به منظور امکان انجام تراکنش‌های موبایلی و اینترنتی از آن جمله‌اند.چالش مهم‌تر در این خصوص اما چالش‌های امنیتی متعدد بودن کارت‌های بانکی است. ۲۳ بهمن ماه ۱۳۹۶، سرهنگ حسین رمضانی، معاون امور بین‌الملل و حقوقی پلیس فتا بر لزوم کاهش تعداد کارت‌های بانکی در دست مردم تاکید کرد و گفت: باید همه کارت‌های بانکی در یک کارت تجمیع شوند.
وی افزود: این حجم از کارت بانکی یک تهدید و مساله‌ای قابل توجه است و مسوولان ما باید به این موضوع توجه داشته باشند زیرا در استانداردهای دنیا تمامی کارت‌های بانکی در یک کارت تجمیع و تنها با یک کارت تراکنش مالی انجام می‌شود.
پیش از این در سال ۹۵ یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به وجود تعداد بالای کارت‌های بانکی، گفته بود: «براساس گزارش‌ها در حال حاضر تعداد کارت‌های بانکی نسبت به جمعیت کشور بسیار بالا است که این نکته مثبتی نیست.» وی در همین مقطع همچنین خواستار آن شده بود که سیستم بانکی کشور امکان تجمیع تمامی کارت‌های بانکی در یک کارت را فراهم کند.
طرح بی‌نتیجه تجمیع کارت هوشمند و کارت بانکی
موضوع تجمیع کارت‌های بانکی اما پیش از این نیز مطرح شده است و حتی در مقطعی که تب و تاب کارت‌های هوشمند ملی داغ بود برخی خبرها حاکی از متصل شدن کارت‌های بانکی به کارت هوشمند ملی بود.۵ اسفند ماه ۱۳۹۷، محمدرضا حسین‌زاده، مدیرعامل بانک ملی ایران از اتصال کارت ملی هوشمند به شبکه شتاب بانکی خبر داد و گفت: با همکاری سازمان ثبت احوال کشور، کارت ملی هوشمند به کارت بانک‌ها تبدیل خواهند شد.
وی افزود: سازمان ثبت احوال این امکان را فراهم کرده است تا با حضور در VTMها از مشتریان احراز هویت شده و از کارت ملی خود به عنوان کارت بانکی استفاده کنند.در این مراسم، حسین پورطاهری، مدیر پروژه اتصال کارت هوشمند ملی به شبکه شتاب بانکی تشریح کرد: نحوه اتصال کارت‌های ملی به شبکه بانکی به این صورت است که مشتریان بعد از ورود به باجه VTM با شناسایی اثر انگشت به صورت آنلاین شناسایی می‌شوند.
وی همچنین مدعی شد: این اطلاعات از قبل در کارت ملی هوشمند ذخیره شده است. با ورود یک اثر انگشت در حسگر موجود در باجه و تطبیق آن با اثر انگشت ذخیره در کارت ملی، مشتریان می‌توانند خدمات بانکی خود را از کارت ملی هم دریافت کنند.البته اینکه چه تعداد VTM در کشور پیاده‌سازی شده و اصولا همین وعده تجمیع در بانک ملی تا چه حد پیش رفته، مشخص نیست.
محمد مراد بیات مدیرعامل مرکز فرهنگ‌سازی و آموزش بانکداری الکترونیکی شبکه بانکی کشور (فابا) درباره مزیت‌های تبدیل کارت ملی هوشمند به کارت بانکی می‌گوید: مهم‌ترین مساله در اجرای این طرح موضوع افزایش شفافیت‌های مالی، اقتصادی و اجتماعی آحاد جامعه است و با عملیاتی شدن این طرح تمام نقل و انتقالات مالی و روابط بانکی در بستری شفاف و شیشه‌ای قرار می‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های یکی شدن کارت ملی هوشمند و کارت بانکی تسهیل امور شهروندان است درواقع با اجرای این طرح، انجام امورات اداری بانکی و مالی برای مردم بیشتر تسهیل می‌شود. بدیهی است کارت‌های هوشمند به مراتب امن‌تر از کارت‌های مغناطیسی (مگنت) است و طبیعتا امنیت فنی آن بالاتر و قابل قبول‌تر است.
با وجود تمام این فواید اتصال کارت هوشمند ملی به کارت‌های بانکی اما همچنان خبری از اتصال کارت‌های هوشمند ملی به کارت‌های بانکی نیست و جالب‌تر آنکه با توجه به تحریم‌ها و عدم امکان واردات بدنه کارت هوشمند ملی و بلاتکلیفی و سکوت متولی این طرح یعنی چاپخانه ملی ایران در چاپ کارت‌های هوشمند، عرضه همین کارت‌ها هم فعلا به بن‌بست خورده است!
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
باتوجه به تعداد بسیار بالای کارت‌های بانکی فعال کشور و بی‌استفاده بودن لاقل ۸۰ درصد آنها طبق آمار موجود و نیز با نظر به رقم بیش از ۳ هزار میلیارد تومانی که برای صدور آنها هزینه می‌شود، تجمیع کارت‌های بانکی می‌بایست هر چه سریع‌تر اجرایی شود.
اگر بانک مرکزی آن‌طور که پیش‌تر اعلام کرده واقعا قصد تجمیع کارت‌های بانکی را دارد لازم است که طرح عملیاتی و نه رسانه‌ای خود برای این امر را منتشر و اجرایی کند.
اما اگر این کار پیچیدگی‌ها، مقاومت‌ها و برهم خوردن کسب‌وکار مافیای تامین و صدور کارت بانکی را به دنبال دارد، شاید بد نباشد حداقل گام‌های کوچک‌تری برداشت. اسکیموها ضرب‌المثلی دارند که می‌گویند اگر قصد دارید یک نهنگ را بخورید می‌بایست ابتدا آن را تکه‌‌تکه کنید. این موضوع در خصوص تجمیع کارت‌های بانکی نیز صدق می‌کند و به نظر اگر بانک مرکزی به دنبال تجمیع کارت‌های بانکی است می‌بایست این اقدام را مرحله به مرحله و طی یک خوشه‌بندی دقیق انجام دهد.
برای جلوگیری از بروز بی‌نظمی و فشردگی در اجرای طرح تجمیع کارت‌های بانکی می‌توان طی دوره‌های چند ماهه، دسته‌های مختلف از بانک‌ها را ملزم به تجمیع کارت‌های بانکی‌شان کرد تا نهایتا در یک مدت زمان دو ساله تجمیع نهایی کارت‌های بانکی صورت گیرد.
به این ترتیب مثلا هر ۶ یا ۸ بانک ملزم شوند تا دور یک میز نشسته و تا ضرب‌الاجل معینی، کارت‌های بانکی خود را تجمیع کنند.
در آخر امیدواریم که با عنایت بانک مرکزی به لزوم تجمیع کارت‌های بانکی، سرانجام جنگل کارت‌های بی‌خاصیت بانکی اندکی کوچک‌تر شده و هرچه سریع‌تر جلوی تحمیل هزینه‌های اضافی به مردم گرفته شود. همچنین نظر به اهمیت این مساله از جنبه‌های اقتصادی، امنیتی، کارکردی و فسادهای احتمالی، موضوع تجمیع کارت‌های بانکی را در فهرست پیگیری‌های دائم هفته‌نامه عصر ارتباط قرار دادیم.
