آتلیه‌ای به تازگی عکس‌های نامتعارفی را از کودکان در صفحه اینستاگرامش منتشر کرده؛ عکس‌هایی که حکایت از نوعی نگاه جنسی دارد و از مصادیق کودک‌آزاری به حساب می‌آید. انتشار این عکس‌ها بهانه‌ای شد تا بار دیگر موضوع سوءاستفاده از کودکان در فضای مجازی بر سر زبان‌ها بیفتد موضوعی که بیش از سه سال است رسانه‌ها درباره آن هشدار داده‌اند اما نه تنها کمتر نشده بلکه شدت هم گرفته است.بسیاری از پدرها و مادرها در ایران عکس فرزندان خود را در صفحات شخصی‌شان می‌گذارند؛ کاری که در کشورهای دیگر کمتر دیده می‌شود، چون قوانین محکم‌تری در زمینه حقوق کودک دارند و با این نگاه که عکس‌های کودکی از اطلاعات شخصی آن فرد محسوب می‌شود که درباره انتشار یا عدم انتشار آن در فضای مجازی فقط خودش میتواند تصمیم بگیرد و انتشار آن حتی از طرف والدین نقض حریم شخصی محسوب می‌شود، اقدام به این کار نمی‌کنند.
اما موضوع فقط به همین جا هم ختم نمی‌شود. از همان حدود سه سال قبل رسانه‌های کشور نسبت به رشد بی‌رویه پدیده‌ای با نام کودکان کار دیجیتالی یا کودکان کار اینستاگرامی هشدارهایی دادند که طبعا از سوی دستگاه‌های مسوول نادیده گرفته شد. اما حالا بررسی‌ها نشان می‌دهد در نتیجه این رها گذاشتن‌ها و همچنین شرایط نامطلوب اقتصادی کشور، ظاهرا مردان و زنان زیادی به فکر بیگاری و بهره‌کشی از کودکان در فضای سایبری افتاده‌اند. مردان و پدرانی که گاه عنوان پدر و مادر این کودکان را یدک می‌کشند.
پدیده کودکان کار اینستاگرامی، از هفته قبل دوباره روی بورس افتاد و طبق معمول واکنش‌های هیجانی و زودگذر مجازی را در پی داشت، اما همه می‌دانیم که با فروکش کردن این هیجانات و در آخر روز همه چیز سر جای خود است و طفل‌های معصومی که به اجبار نان‌آور خانواده‌شان شده‌اند و رفتار والدین آنها در بهره‌کشی از این کودکان درست مثل پدرها و مادران معتادی است که کودکان خود را برای به‌دست آوردن مواد به هر کار و راهی می‌کشانند.
دوستی از تجربه شخصی‌اش در این مورد می‌گفت در حالی که دخترک چهار ساله‌اش در پارک مشغول بازی و شادی کودکانه بود، خانمی به او پیشنهاد قابل تاملی داده و خواسته بود تا دخترش مدل شود. او می‌گفت از اینکه به دخترم به عنوان یک مدل نگاه کرده بود نگران شده بودم و دنبال راه فراری از این موقعیت می‌گشتم، خانم ناشناس پیشنهاد مالی قابل توجهی هم برای کار مطرح کرده بود.
همان فرد ناشناس که کودکان را برای مدلینگ انتخاب می‌کرد خود را نماینده یک شرکت تبلیغاتی معرفی کرده سپس صفحه‌های مختلف در اینستاگرام را که پر بود از کودکانی که به این شکل برای خانواده‌هایشان درآمدزایی می‌کردند را به مادر کودک نشان داده است؛ عمده کودکان ۲ تا ۵ ساله بودند و انواعی از تبلیغات از آرایشگاه، برند پوشاک و عطر گرفته تا آتلیه‌های عکاسی بر دوش نحیف این کودکان بی‌پناه گذاشته شده بود.
خاطرم هست که یکی از اساتید روزنامه‌نگاری سال‌های قبل وقتی فرزندم را به روزنامه برده بودم، گفت هرگز کودکت را به محل کار نیاور! استدلالش این بود که کودک باید کودکی کند و دنیای کار، دنیای بزرگ‌ترها است و نمی‌تواند جای امنی برای کودکان باشد. حالا اما با کودکانی مواجهیم که متن‌هایی را حفظ می‌کنند و با ادا و اطوارهایی که از حالت کودکانه خارج شده جلوی دوربین شروع به صحبت می‌کنند تا جیب پدر و مادرهایشان پر شود.
انتشار تصاویر کودکان در فضای مجازی نقض حقوق کودک است
در این مورد مطهره ناظری، رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان می‌گوید: انتشار تصاویر کودکان از سوی والدین در فضای مجازی و همچنین استفاده کودکان در مدلینگ نقض حقوق کودک است.
وی تصریح می‌کند: استفاده کودکان در صنعت مدلینگ در حال مرسوم شدن در فضای مجازی است و می‌توان گفت والدین این کودکان به نوعی به عنوان شغل کودک به آن نگاه می‌کنند و با توجه به آسیبی که به کودکان وارد می‌کند، این اقدام به نوعی کار اجباری برای کودکان محسوب می‌شود.
آنچنان که رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان می‌گوید: کسب درآمد از طریق کودکان به شیوه ابزاری و انتشار تصاویر آنان در فضای مجازی، قابل پیگیری است و لازم است که اطلاع‌رسانی شود تا والدین بدانند با این اقدامشان چه آسیب جدی به کودکان خود وارد می‌کنند.
قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان به مواردی کلی درباره کودک‌آزاری و بهره‌کشی از کودکان پرداخته است. بر اساس ماده ۲ این قانون هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است و ماده بعدی هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به‌کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق، ممنوع بوده و برای مرتکب مجازاتی در نظر گرفته است.
**در لایحه جدیدی که هنوز به صورت قانون در نیامده مصادیق جدی‌تری در نظر گرفته شده و به جرایم فضای مجازی هم تا حدی توجه شده است اما اینکه بهره‌کشی از کودکان در فضای مجازی و درآمدزایی از طریق آنها از سوی پدر و مادر جرم محسوب شده و از مصادیق به کار گرفتن کودکان است که حتی در قانون فعلی برای آن مجازاتی در نظر گرفته شده، موضوع مهمی است که چندان جدی گرفته نشده است.**
رییس هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان می‌گوید، نه در بحث مدلینگ، کودکان ساعت‌ها باید جلوی دوربین قرار بگیرند، گاهی گریم‌های سنگینی روی کودکان انجام می‌شود و همه این‌ها باعث آزار و آسیب به کودک می‌شود. هنگامی که تصاویر کودکان منتشر می‌شود و در معرض دید عموم قرار میگیرد، بسیار مخاطره‌آمیز است. علاوه بر این مورد توجه قرار گرفتن کودک باعث می‌شود به شخصیت او آسیب جدی وارد شود و به‌طور ناخواسته مسیر زندگی کودک و آینده شغلی او تحت‌الشعاع قرار بگیرد.
به گفته وی این وضعیت در قانون جدید حمایت از حقوق کودکان که هنوز به تصویب شورای نگهبان نرسیده است، وضعیت مخاطره‌آمیز اطلاق می‌شود و افرادی که کودکان را در وضعیت مخاطره‌آمیز قرار می‌دهند، اقدامشان قابل پیگیری است.
دکتر طاهره‌السادات میرقائمی، روان‌شناس می‌گوید: بچه‌هایی که به عنوان کودکان کار مدلینگ توسط خانواده‌ها انتخاب می‌شوند با توجه به قرار گرفتن در شرایط نامناسب تربیتی، آسیب‌هایی را تجربه می‌کنند و حتی موجب برخی اختلال‌ها در آنها می‌شود. در واقع زمانی که کودک از سنین پایین مرکز توجه قرار میگیرد در بزرگسالی نیز خواهان توجه افراطی دیگران خواهد بود.
به اعتقاد این روان‌شناس از موارد دیگری که می‌توان به آن توجه کرد، احساس خودشیفتگی در این کودکان است که امکان دارد در سنین بزرگسالی به صورت یک اختلال شخصیتی بروز کند. این احتمال وجود دارد که تحمل مواجهه با ناکامی توسط این کودکان در قیاس با سایر کودکان پایین‌تر باشد.
نظر به اینکه احتمالا زمان استفاده تبلیغاتی از این کودکان محدود است، میتواند پس از رها شدن، تجربه افسردگی در کودکان ایجاد کرده و احساس مورد سوءاستفاده قرار گرفتن پیدا کنند. از دیگر اختلال‌ها و آسیب‌هایی که می‌توان نسبت به آن توجه داشت: دوگانگی شخصیتی، شخصیت نمایشی، مسخ شخصیت و خیال‌پردازی‌هایی است که این افراد را در بزرگسالی درگیر می‌کند.
همچنین یاسر مدنی، عضو هیات علمی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران به ایسنا می‌گوید: کودکانی که با ظاهر نامناسب در فضای عمومی مانند فضاهای مجازی ظاهر می‌شوند، با زدن نقاب، فساد را تمرین می‌کنند و همین مطرح شدن‌های اشتباه و غلط از شخصیت کودک منجر به بروز مشکلات رشدی، اجتماعی و ضداجتماعی در او خواهد شد.
وی با بیان اینکه کودکان باید تا سن هفت سالگی آزادانه و مطابق برنامه طبیعی رشد زندگی کنند، گفت: تشویق کودکان توسط والدینشان برای انجام کارهای اجباری نوعی کنترل خارجی است، در سیرک‌ها و باغ‌وحش‌ها حیوانات را به زور مجبور می‌کنند تا برای جلب توجه مردم و کسب درآمد کارهای جالب توجه انجام دهند و در صورت انجام دادن آن کار به او جایزه (غذا) می‌دهند، آنها موجود زنده را تشنه و گرسنه نگه می‌دارند تا به واسطه گرفتن خوراکی تشویق به انجام کار موردنظرشان شوند. در واقع نوعی اجبار، تقلب و اجحاف نیز در رفتار این نوع والدین وجود دارد.
این روان‌شناس می‌گوید: تحقیقات روان‌شناسی نشان داده کودکان به‌خصوص دختربچه‌هایی که دستخوش ابزار تبلیغات می‌شوند یا به عنوان مدل از آنها استفاده می‌شود، ممکن است مورد آزار روانی و جسمی مختلف دیگران قرار گیرند.
سندهایی که بود و نبودشان یکی است
گرچه هشدارهای بسیاری از این دست داده شده و رسانه‌ها هم کم به این مساله نپرداخته‌اند با این وجود اما همچنان با مشکلاتی این چنینی آن هم به شکل فزاینده مواجهیم و اقدام قانونی پیشگیرانه یا آموزش جدی به خانواده‌ها داده نمی‌شود که ممکن است این گونه بهره‌جویی‌ها چه آسیب‌هایی بر کودکان وارد کند.
در آبان ماه دو سال پیش، وزیر ارتباطات از رونمایی سند مراقبت از کودکان در فضای مجازی در روز ۱۳ آبان و همزمان با روز دانش‌آموز خبر داده بود. سندی که به گفته محمدجواد آذری‌جهرمی جزئی از برنامه‌های این وزارتخانه برای مراقبت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بود.
او گفته بود که در این سند، طرح ویژه‌ای درخصوص کودک و فضای مجازی تدوین شده است و علاوه بر موضوع لزوم کنترل کودکان توسط والدین در فضای مجازی، تولید محتوای متناسب با کودک و نوجوان در این فضا نیز در این سند، مورد تاکید قرار گرفته است.
وزیر ارتباطات همچنین با اشاره به آخرین بررسی‌های صورت گرفته از سوی وزارت ارتباطات درخصوص وضعیت استفاده کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گفته بود: مطابق با بررسی‌های صورت گرفته، سه سند به پشتوانه فعالیت کودکان در فضای مجازی و نیز گزارش بررسی مطالعات بین‌المللی در این خصوص را در اختیار افکار عمومی قرار می‌دهیم.اما این سند و سندهایی از این دست چندان توفیری در اصل موضوع ایجاد نمی‌کند و بودن و نبودن آنها چندان تاثیری نداشته است.
