نسیم توکل معتقد است که رشد اقتصادی در غیاب ۵۰ درصد از جمعیت یک کشور رخ نمی‌دهد.به گزارش فدراسیون فاوا، نسیم توکل،رئیس هیئت مدیره گروه تجارت الکترونیک عرش گستر و عضو اتاق بازرگانی تهران، در یادداشتی اختصاصی برای پایگاه اطلاع‌رسانی فدراسیون فاوا از اهمیت نقش زنان در توسعه اقتصاد دیجیتال در ایران و استفاده از ظرفیت مغفول مشارکت زنان در اقتصاد نوشته‌است و حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را حوزه‌ای کلیدی برای توسعه اشتغال و مشارکت اقتصادی زنان توصیف می‌کند.در ادامه متن کامل این یادداشت را مطالعه می‌کنید.
زنان باید در بطن اقتصاد دیجیتال قرار بگیرند
اقتصاد دیجیتال وابسته به خلاقیت است و خلاقیت جنسیت نمی‌شناسد و زنان نیز می‌توانند با خلاقیت نقش موثری در این اقتصاد ایفاء کنند. از طرفی اقتصاد دیجیتال آینده اقتصاد جهان است و این امر بر کسی پوشیده نیست. نکته مهم دیگر این است که رشد اقتصادی در غیاب ۵۰درصد از جمعیت یک کشور رخ نمی‌دهد.
همچنان‌که طی دهه‌‌های اخیر یکی از پربسامدترین جملاتی که در کارزارهای مختلف انتخاباتی و اشتغال‌زایی و اقتصاد مقاومتی و… همواره تکرار شده است، بحث توسعه و توسعه فراگیر بوده است، هر تعریفی که از توسعه ارائه بکنیم، نمی‌توانیم از این نکته اساسی غافل باشیم که توسعه مبتنی بر مشارکت است؛ از مشارکت منابع انسانی گرفته تا مشارکت و به‌کارگیری منابع غیرانسانی.
اما آنچه مشارکت منابع غیرانسانی را در مسیر صحیح و در خدمت همه مردم یک مملکت و رشد و پیشرفت قرار میدهد، استفاده درست، تخصصی و بهینه از منابع انسانی است. ما با حرکت صنفی و هم‌افزایی تشکّلی و استفاده از فضای دیجیتال و حوزه‌های فناورانه، می‌توانیم زمینه‌های بروز توانایی زنان را بیش از پیش فراهم کنیم.
رشد و توسعه در غیاب ۵۰درصد از جمعیت کشور رخ نمی‌دهد
ما کشوری با جمعیت بیش از ۸۰میلیون نفر داریم. به‌طور دقیق و براساس آخرین آمار، ۴۹درصد از جمعیت ایران را زنان تشکیل می‌دهند. همین زنان سهمی بیش از ۵۳درصد از کنکور و فضای دانشگاهی کشور را در دست گرفته‌اند.
اما بیایید میزان مشارکت اقصادی زنان در بخش‌های مختلف دولتی را بررسی کنیم. براساس آمار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، حضور زنان در حوزه اقتصادی از آمار مطلوبی برخوردار نیست و نرخ مشارکت اقتصادی زنان (نسبت جمعیت جویای کار اعم از شاغل و بیکار به جمعیت در سن کار) ۱۶ درصد و در مردان ۶۵ درصد است! که نشان میدهد نرخ مشارکت اقتصادی زنان ایران از متوسط خاورمیانه هم پایین‌تر است! بیشترین بیکاران کشور را زنان تشکیل می‌دهند و سهم آنها از مشارکت‌های اقتصادی و اجتماعی پایین است. ضمن اینکه نرخ بیکاری زنان ایران را ۱۰درصد عنوان می‌کنند. این درصد در حالی است که نرخ بیکاری در کشورهای متوسط جهان ۵ الی ۶ درصد است.
زنان در ۳۰درصد از نوآوری‌ها و اختراعات کشور دخیل هستند
براساس آمار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، ۷ درصد اختراعات در ایران مربوط به زنان، ۲۴ درصد به صورت مشترک بین زنان و مردان و ۶۹ درصد مربوط به مردان است که این ارقام، مجموع ۳۱ درصد مشارکت زنان در اختراعات را نشان میدهد و با توجه به نرخ جهانی ثبت اختراعات زنان (۲۹.۱ درصد) حضور زنان ایرانی در عرصه نوآوری از نرخ جهانی بالاتر است.
زنان در ایران در حالی نرخ مشارکتی نزدیک به ۳۰درصد از نوآوری و اختراعات را به خود اختصاص داده‌اند که از کمترین امکانات در قیاس با مردان برخوردار هستند. موانع فرهنگی و اجتماعی بسیاری از طرف خانواده‌ها و جامعه بر سر راه‌شان قرار دارد و تاکنون سرمایه‌گذاران کمترین اعتماد را به آنها کرده‌اند. هر چه هست حاصل نبوغ و استعداد ذاتی آنهاست. اما وقتی به بازار کار مراجعه می‌کنیم، باز هم سهم زنان بسیار ناچیز است. یعنی این نوآوری‌ها و استعدادها به بازار کار وصل نمی‌شوند.
توسعه، بر عملگرایی مطلق تکیه دارد
حالا برگردیم به مفهوم توسعه. گفتیم که توسعه مفهومی نیست که با دستور از بالا یا با شعارزدگی ایجاد شود. اتفاقا برعکس؛ توسعه مفهومی است که به‌طور مطلق بر عملگرایی تکیه دارد. عملگرایی هم صرفا با مشارکت اکثریت جمعیت یک کشور حاصل می‌شود.
ما در تمام سال‌هایی که شعار توسعه سر داده‌ایم، همواره ۵۰درصد از جمعیت کشور را که اتفاقا دارای تخصص و تحصیل هستند، از صحنه اقتصاد و حتی جامعه کنار گذاشته‌ایم و سهمی در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی‌ها ندارند.
من به‌عنوان شخصی که سال‌هاست در بخش خصوصی فعالیت می‌کنم، به این نتیجه رسیده‌ام که بخش خصوصی بستر مناسبی برای افزایش مشارکت زنان است. اما چرا باید این مشارکت افزایش یابد؟ همان‌طور که در سطور بالا هم اشاره کردم، مفهوم توسعه در گرو استفاده و بهره‌گیری از همه منابع انسانی است. نکته جالب این است که یکی از مشکلات اصلی ممکلت ما، مهاجرت منابع انسانی است. اما از همین منابعی که کماکان خواهان ماندن در مملکت خود هستند، هیچ بهره‌ای نمی‌بریم.
زنان به دلیل داشتن دغدغه‌های مشترک، مشکلات بعضا مشابه و مهم‌تر از همه این مسائل، دارابودن تحصیلات عالیه و تخصص‌های لازم، می‌توانند تخصص و تجربه خوبی را به صنایع تزریق کنند.
ICT؛ حوزه کلیدی برای اشتغال زنان
یکی از مهمترین حوزه‌هایی که می‌تواند زمینه‌های اشتغال گسترده زنان را فراهم کند، حوزه ICT است. در سطح جهان نیز زنان توانسته‌اند در حوزه ICT با راه‌اندازی کسب‌وکارهای فناورانه و رسیدن به مدیریت بسیاری از کمپانی بزرگ حوزه فناوری و تکنولوژی، سهم خود را از این بازار بزرگ رو به رشد کسب کنند.
اما در ایران به رغم برخورداری از زنان تحصیل‌کرده در رشته‌های آی تی، کامپیوتر و حوزه‌های مرتبط با فناوری و ارتباطات، سهم زنان از بازار کار در این حوزه ناچیز است.
براساس گزارش سال ۹۸ وزارت ارتباطات، ۷۸ درصد از روستاهای ایران به اینترنت دسترسی دارند. در اینجا مشاغلی را که در روستاها امکان راه‌اندازی دارند، در نظر بگیرید. از کشاورزی گرفته تا فعالان صنایع دستی که جمعیتی بیش از ۳ میلیون نفر را دارا هستند و بیش از ۹۰درصد از آنان را زنان تشکیل می‌دهند. مشاغلی که دارای ارزش افزوده روی ۹۰درصد بوده، اما به علت نبود بازار و عدم دسترسی به بازار بزرگ، حاصل زحمات آنها نصیب دلالان می‌شود.
در حالی که با گسترش استفاده از فناوری‌های نوین و دسترسی به خریداران در سراسر کشور و حتی خارج از ایران، منابع درآمدی گسترده‌ای نصیب این قشر می‌شود. اما متاسفانه جز تلاش‌های اندکی که در دو سه استان صورت گرفته، هنوز فناوری را در خدمت مشاغل بومی قرار نداده‌ایم. اما هر جا گامی برداشته شده، نتایج مثبتی هم به دست آمده است. درست مانند آنچه در بازارهای آنلاینی صورت گرفته که دسترنج زنان و مردان روستاهای دور و نزدیک ایران را به فروش می‌رسانند.
اقتصاد دیجیتال؛ ناجی کسب‌وکارها و جامعه
امروزه و در شرایطی که اپیدمی کرونا اقتصاد کشورهای مختلف جهان را در نوردیده، اقتصاد دیجیتال همچون ناجی برای کشورهای مختلف عمل کرده است. در این میان باید به نقش عدالت‌گرای اقتصاد دیجیتال که مانع از گرانی‌های بی حد و حصر شده نیز توجه شود. اما ما در ایران چقدر از چنین زیرساخت و ظرفیتی بهره‌مند بوده‌ایم؟ رشد افسارگسیخته قیمت‌ها در بازار و نبود مرجعی هماهنگ‌کننده و تاثیرگذار برای ایجاد تعادل در بازار، یکی از پیامدهای منفی عدم استفاده از ظرفیت اقتصاد دیجیتال در ایران است.
همین استفاده برای عدالت‌محوری و عدالت‌گرایی از فضای دیجیتال را در حوزه زنان نیز می‌توانیم انجام دهیم. اگر در همه روستاها و شهرهای ایران دسترسی به فضای آموزشی به‌طور کامل فراهم نیست، می‌توان فضای دیجیتال را به‌عنوان یک فضای جایگزین در نظر گرفت. در این صورت می‌توان در راستای توانمندسازی زنان در گوشه و کنار ایران حرکت کرد و آموزش‌های لازم را به آنها داد و از آنها در کنار اینکه برای حفظ ارزش‌های خانواده می‌کوشند، زنانی دارای قدرت اقتصادی ساخت.
حال می‌توان این سوال مهم را مطرح کرد که در جامعه امروز ایران چه چیزی بیش از هر موضوعی در حال خشکاندن ریشه‌های خانواده است؟ آیا چیزی جز مسائل اقتصادی موجب این مسائل اجتماعی شده است؟
فضای دیجیتال می‌تواند زنان را به لحاظ اقتصادی تقویت کند. مهمترین ابزار این توانمندسازی همین فضا و ابزارهایی است که این فضا در اختیارمان قرار داده است. در واقع باید ظرفیت فضای دیجیتال را در لایه‌های مختلف جامعه رسوخ دهیم تا بتوانیم بهره‌مندی لازم را از این فضا داشته باشیم. ما باید سیستم ترس از امکانات دنیای مدرن و تهدیدانگاری هر پدیده نویی را کنار بگذاریم. آنچه امروز برای جامعه ما تهدید قطعی است، بیکاری و عدم تناسب تحصیل و شغل و در حقیقت نبود شغل برای جوانان است.
نسیم توکل، کارآفرین، فعال اقتصادی، رئیس هیئت مدیره گروه تجارت الکترونیک عرش گستر و عضو اتاق بازرگانی تهران
