رضا شریعتی نیا مدیر فناوری اطلاعات سازمان همیاری شهرداری های استان اصفهان: سهم تمدن جدید بشری از بودجه

ترسیم مسیر آینده بدون فناوری اطلاعات و ارتباطات به مثابه حرکت کشتی در دریای بدون آب است، امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزاری توانمند، آنچنان نیرویی را در عرصه های گوناگون حیات بشری دارد که بی‌تردید ما با ظهور یک موج تمدنی جدید روبرو هستیم که مزایای بالقوه متعددی دارد و تاکنون تعداد محدودی از آن بالفعل گردیده است و با افزایش فرآیند مبادله ی اطلاعات و کاهش هزینه ها به عنوان وسیله ای در جهت افزایش بهره وری، کارایی، رقابت انگیزی و رشد در تمام حیطه های فعالیت بشری مطرح می باشد، به نوعی که با غلبه بر محدودیت های زمانی و مکانی به عنوان محور و کلید توسعه پایدار و مهمترین معیار توسعه یافتگی سیمای جهان و الگوهای زندگی را دستخوش تغییر کرده و در واقع هم علت و هم معلول توسعه به شمار میرود، شناخت و بهره گیری صحیح از فرصت های جدیدی که این پارادایم حاکم بر توسعه به عنوان نیرومندترین ابزار توانمندسازی و برابرسازی در زمینه توسعه پایدار جهت پیشبرد اهداف برای شکل بخشیدن به عصر آینده ارائه میدهد مستلزم آگاهی و همراهی با این موج انقلابی است.

کارآیی و سرعت، بزرگترین فاکتور در صنعت فناوری اطلاعات (IT) است و مهمترین چالش ها و تلاش ها نیز جهت بهتر شدن این فاکتورها صورت گرفته است ولی هیچ گاه این تلاش ها کافی نبوده، به طوری که بودجه تخصیص یافته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در ایران، حتی در سطح کلان، متناسب با سطح اهمیت آن اختصاص نمی‌یابد. که عدم تخصیص بودجه مناسب و عقب افتادگی کشور در زمینه  IT را می توان ناشی از عدم برنامه ریزی دقیق و عدم اعتماد یا ترس از روی آوردن به این بخش و مهاجرت از فضای سنتی که باوری غلط و اشتباه بوده تعبیر کرد.

به غیر از این موضوع، گروهی از کارشناسان معتقدند این عوامل در کنار مسائل دیگر باعث شده تا به بهانه ناکارآمد بودن برنامه های ارائه شده در بخش فناوری اطلاعات از یک سو و تکراری بودن یا دردست اقدام بودن طرح های موازی مشابه از سوی دیگر این تصمیمات توسط دولت و مجلس گرفته شود.

به اعتقاد بنده توسعه فناوری اطلاعات مستلزم برنامه ریزی کلان و دید اصولی و منطقی است ولی هنوز برنامه ریزان کلان کشوری نگاهی اصولی به مقوله فناوری اطلاعات ندارند. عدم صرف بودجه در حوزه فناوری اطلاعات، کشور را از رسیدن به پیشرفت به موازات دیگر کشورها در الکترونیکی کردن امور، باز می دارد و ممکن است کشور را در برهه ای از زمان و از ناحیه‌ای دچار اختلال کند که برای جبران آن بسیار دیر باشد.

در شرایط فعلی با توجه به وضعیت این صنعت در کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بخش زیادی از بودجه دریافتی را صرف طرح های مخابراتی و… کرده و ما طی سال های اخیر شاهد بهره برداری طرح یا پروژه ای در زمینه IT در سطح مطلوب نبودیم و اگر بودجه ای جداگانه برای صنعت IT در نظر گرفته می شد، بی شک این اجحاف در حق این بخش و صنعت نمی شد و ما شاهد جامعه ای الکترونیک بودیم.

به هر حال آنطور که شواهد امر نشان می دهد، این روزها بسیاری تخصیص بودجه جداگانه برای IT را امری هزینه بر و بیهوده می پندارند و این در حالی است که کارشناسان متفق القول بر این باورند که تنها راه صرفه جویی در هزینه ها از یک سو و افزایش بهره وری از سوی دیگر به کارگرفتن IT و ارائه خدمات بر بستر شبکه است.

تخصیص بودجه منفک و جداگانه برای IT، یکی از ایده هایی است که شاید در وهله اول با توجه به اهمیت این صنعت در توسعه جوامع، لازم به نظر برسد اما با توجه به ساختار اقتصادی و بودجه بندی کشور ما امکان عملی کردن آن وجود ندارد.

بودجه سال ۹۹ پر ابهام و بدون چشم انداز / عزمی که برای اصلاح بودجه وجود ندارد

با توجه به پتانسیل های موجود و طبق بررسی های انجام شده در لایحه بودجه ۹۹ و شرایط عمومی کشور و نظر اکثر کارشناسان و مدیران این حوزه، چشم انداز مثبتی را نشان نخواهد داد. و همانگونه که انتظارات برای این حوزه برآورده نشده و ابهامات زیادی در خصوص عدم اختصاص بودجه متناسب با نیاز زیرساخت‌ها و تأمین امنیت فضای سایبری کشور، توجه به ضرورت آن برای همگان رفع نشده، که به نظر می رسد عزمی برای اصلاح بودجه وجود ندارد.

با این وجود این مساله تنها یک روی سکه، عدم توسعه یافتگی فناوری اطلاعات و عدم اختصاص منابع به این حوزه است چرا که بخش پژوهش و فناوری اطلاعات کشور نیز همچنان با فاصله ای چشمگیر از معیارهای پیش بینی شده با مشکلات بودجه دست و پنجه نرم می کند، به نحوی که معتقد هستم آن چیزی که در بودجه لحاظ می شود با آن چیزی که در اجرا می بینیم بسیار متفاوت است.

مساله اینجاست که با این بودجه تصویب شده و با توجه به نیازهای گسترده حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور و رشد و توسعه آن به تحقق اهداف نزدیک تر خواهیم شد یا همچنان سردرگمی، ابهام و بلاتکلیفی دامنگیر این حوزه در عصر انقلاب اطلاعاتی خواهد بود.

البته ناگفته نماند زمانی که فعالیت های ما در این حوزه ضعیف باشد و نیازهای دستگاه‌ های کشور علیرغم نگرانی ‌های فعالان فناوری اطلاعات در حوزه‌ی امنیت اطلاعات و پایداری زیرساخت‌ها مرتفع نگردد، اختصاص بودجه کم یا زیاد چندان فرقی نمی کند.

چالش‌های امنیت اطلاعات

همانگونه که در زیست و در جهان واقعی قوانینی حاکم است و در این محیط خوب، بد، جلف نماد نقش هایی است که افراد بازی می کنند و مدت‌هاست که گفته می‌شود انقلاب وسایل ارتباطی و فناوری اطلاعات، جهانی مجازی را پدید آورده است، به نظر من، این جهان (فضای سایبری) جهانی است که زندگی روزمره ما وابسته آن است. نرم‌افزار و سخت‌افزار، رایانه، تلفن‌های همراه و گوشی‌های هوشمند، در همه ابعاد زندگی روزمره ما تنیده شده است. و در این محیط نیز خوب، بد، جلف نمادهای این محیط را ایجاد می کنند.

سامانه‌های اطلاعاتی زیرساخت‌های حیاتی همچون شرکت‌ برق، گاز و … در کشور و شبکه‌های عظیم بسیاری که بستر ارتباطی عموم مردم را جهت دستیابی به اطلاعات فراهم می‌کنند به ما نشان می‌دهد که فضای مجازی یک واقعیت است و مخاطرات و تهدیدات همراه آن هم واقعیت دارند و افراد این محیط نقش خود را ایفا می کنند.

موضوع، حریم خصوصی و امنیت خانواده‌ها و سازمان‌ها است. ما برای پرداخت صورت حساب‌ها و قبوض، انجام عملیات بانکی، خرید و تشکیل پرونده‌ی مالیاتی به رایانه و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات متکی هستیم. اما در جهت رویاروی با تبهکاران فضای مجازی که بعضاً در قالب سناریوهای بسیار پیچیده در صدد نفوذ به زیرساخت‌های حیاتی و زندگی مردم هستند، مجبور بوده‌ایم مفاهیم تازه‌ای یاد بگیریم تا در امواج سهمگین این عصر در امان بمانیم. نرم‌افزارهای جاسوسی، نرم‌افزارهای نفوذ، هک و جعل صفحات تارنماها و بدافزارها، ویروس‌های رایانه‌ای، میلیون‌ها قربانی می‌گیرد که به حریم خصوصی آن‌ها تجاوز شده است، هویتشان به سرقت رفته، زندگی‌شان زیر و رو و جیبشان خالی شده است. طبق یک همه‌پرسی و بر اساس آمار شرکت‌های بزرگ امنیتی دنیا، ‌تنها در دو سال گذشته جرم ‌های مجازی بیش از ۸ میلیاد دلار برای مردم در سرتاسر جهان هزینه داشته است.

عصر اطلاعات و ارتباطات یکی از بزرگترین تحولات زندگی بشری بوده که نقاط قوت بسیاری را برای جامعه ایجاد نموده است. ولی در این عصر، بزرگترین نقاط قوت، می‌توانند به بزرگترین نقاط آسیب‌پذیر تبدیل شوند در صورتی‌ که به ساز ­وکار مناسب در آن زمینه اندیشیده نشود.

بنده معتقدم؛ رونق اقتصادی، امنیت عمومی و امنیت ملی در قرن بیست و یکم در گروی امنیت سایبری است و تهدیدات سایبری از جمله مهم‌ترین و جدی‌ترین چالش‌های روبروی این امنیت می باشد که با در نظر گرفتن صدمات عظیمی و بعضاً غیر قابل جبران که تنها یک حمله سایبری ممکن است در پی داشته باشد، واکنش‌های خلق‌الساعه کار ساز نخواهد بود.

باید به یاد داشته باشیم که ما در آغاز راه هستیم، دوره‌های تاریخی طولانی هستند، انقلاب کشاورزی!، انقلاب صنعتی! در مقایسه با این‌ها، عصر اطلاعات هنوز دوران کودکی خود را می‌گذراند.

بصیرت لازم است.

و اما اصفهان؛ بی نصیبی از بودجه متناسب در سال ۹۹ / بودجه ای که نوشته می شود اما داده نمی شود !!

از آنجایی که بودجه تخصیص یافته برای سازمان فاوا اصفهان در سال ۹۸ مبلغ ۳۷ میلیارد بوده و برای سال ۹۹ مبلغ ۶۳ میلیارد برآورد شده که در بهترین حالت از مبلغ برآوردی به میزان ۴۰ میلیارد محقق خواهد شد، که در این صورت مبلغ قابل توجه ای در سال جاری نسبت به سال گذشته به نظر نمی رسد و شهر اصفهان با تفاسیر ذکر شده سال سختی را به همراه داشته و کسری بودجه در این سال در انتظار این حوزه خواهد بود.

و همانگونه که می دانید زندگی ایده آل و الکترونیکی در دنیای عصر ارتباطات با ایجاد و تجهیز زیر ساخت های این حوزه به بهترین شکل ممکن محقق خواهد شد. که به تبع دامنه این گستردگی و هوشمند سازی باعث پیشرفت و تسهیل در تمامی امور خواهد بود تا در آینده ای نه چندان دور شاهد این باشیم که مسیر پیشرفت هموارتر شود.

لطف کرونا در حق خدمات الکترونیک

یکی از موثرترین شیوه‌های کار کردن در کشورهای پیشرفته، نوع جدیدی از کار به نام «دورکاری» است. ارایه خدمات الکترونیک و خدماتی از این طریق طی سال های اخیر در حال فراگیری است و اکنون به لطف کرونا و در زمانی که ادارات بالاجبار به دورکاری روی آورده اند در میان مراودات اداری جای خود را باز کرده است و با توجه به شرایط موجود هر چه ارتباطات حضوری کمتر شود، احتمال گسترش ویروس کرونا به همان میزان کاهش می یابد. استفاده از نرم افزار وب کنفرانس و برگزاری جلسات کاری، آموزشی، کلاس آنلاین، جلسات مشاوره از راه دور و پزشکی از راه دور به صورت مجازی می تواند در پیشگیری از گسترش اپیدمی کرونا تاثیر گذاری جدی داشته باشد. و با عنایت به اتفاقات و حوادث اخیر که منجر به تعطیلی تمامی کسب و کارها، ادارات و سازمان های دولتی شده روی آوردن به شهر هوشمند و هوشمندسازی بیش از پیش احساس می شد، خدماتی که تا پیش از این جدی گرفته نمی شد و شاید کرونا با تمام دردسر و مصیبت های اجتماعی و اقتصادی که دارد در این مورد عملکرد مثبتی داشته و مردم را با این مبحث مغفول آشنا کرده است.

انجام کارها از راه دور، روشی نو در انجام وظایف محوله است که توسط فناوری های نوین عصر دیجیتال انجام می پذیرد. اما این مهم نیازمند برنامه ریزی و ایجاد زیرساخت های فنی، امنیتی، آموزشی و ساختار تشکیلاتی در بخش فناوری اطلاعات در سازمان ها است که البته در برخی نهادها و یا استان ها به درستی و کامل محقق نشده است. و امید است فضای به وجود آمده تلنگری باشد برای استفاده بیش از پیش و اهمیت مضاعف به مبحث هوشمند سازی و اختصاص بودجه متناسب جهت اجرای پروژه های فناوری اطلاعات و گسترش هوشمند سازی.

ناگفته نماند مهم‌ترین مزایای نظام دورکاری در ابعاد سازمان، فرد و جامعه بر کسی پوشیده نیست، به عنوان مثال صرفه‌جویی در هزینه‌ها، افزایش بهره ‌وری، تقویت انگیزه، توسعه مهارت به صورت خودآموز، انعطاف‌ پذیری، بهبود ارائه خدمت به مشتریان، کاهش تردد و هزینه‌های آن برای سازمان، ایجاد تعادل در کار و زندگی خانوادگی، ساعات کار اداری انعطاف‌پذیر، کاهش حجم ترافیک، دوستی با محیط زیست، افزایش گسترده اشتغال و ساعت‌های کاری و دسترسی به کار برای افراد با مشکلات خاص را می توان عنوان نمود.

البته از مشکلات کار از راه دور برای سازمان‌های ایرانی نباید غافل شد؛ عدم آشنایی مدیران با مزایا و کاربردهای کار از راه دور و به طور کلی ICT، بی‌ثباتی و نامطمئن بودن خطوط ارتباطی، هزینه نسبتا بالای نصب تجهیزات سخت‌افزاری، هزینه بالای ارتباطات، ناکارایی و دانش اندک کارکنان و ضعف زبان خارجی اکثر افراد را می توان عنوان کرد.

در این میان راه‌کارهایی برای گسترش دورکاری می توان پیشنهاد کرد، به طور مثال؛ گسترش و افزایش پهنای باند شبکه‌های کامپیوتری، گسترش اتوماسیون اداری، شناساندن مزایا و کاربردهای کار از راه دور به عموم مدیران و تصمیم‌گیران، آشنا سازی بیشتر کارکنان با کامپیوتر، شبکه و نحوه کاربرد آن‌ها برای انجام بهتر امور، به طور خاص ساده‌سازی کار با شبکه‌ها و کامپیوترها، حرکت به سوی دولت الکترونیکی، توسعه و نگهداری نیروی متخصص فناوری اطلاعات و… را ذکر کرد.

همچنین در فرایند دورکاری، مدیران وظایف را به کارکنان واگذار کرده، دسترسی های راه دور به اطلاعات و اسناد الکترونیکی را از راه دور برای وی مهیا می کنند و نتایج کار را با استفاده از تکنولوژی های موجود از وی تحویل می گیرند. مساله مهم در این میان، امنیت و حفاظت ارتباط ایجاد شده و اطمینان از این امر است که شخص غیرمجاز به اطلاعات سازمان دسترسی نداشته باشد و یا یک کاربر مجاز نتواند مجوزهای بالاتری از مجوزهای اعطا شده به دست آورده و منشاء سوء استفاده های غیرمجاز شود.

رعایت تمام جوانب برای راه اندازی بسترهای دورکاری از الزامات بسیار جدی این پروتکل بوده و پیشنهاد می شود اقداماتی چون؛ باز نکردن سرویسRDP روی اینترنت، عدم انتشار نرم افزارهای تحت وب روی اینترنت، عدم انتقال فایلها و اسناد سازمان بر روی سیستم شخصی و همچنین اطمینان از عدم ارسال فایل آلوده به داخل سازمان، قابلیت شناسایی، نظارت و گزارش گیری از وظایف محوله به کارمندان، توصیه اکید به استفاده از ابزارهای احراز هویت چندعاملی و… در اولویت کارها قرار گیرد. پس راهکار دورکاری شما باید با این محدودیت ها و ریسکها سازگار باشد و بتوانید بدون ریسک از همان سیستم های آلوده و نامطمئن استفاده کرده و یک ارتباط مطمئن و امن را برقرار کنید.

گر چه این روزها کارمندان سازمانها با تشویق به دورکاری حضور کمتری در سازمانها دارند اما این روزها، روزهای پرکاری برای بخشهای IT سازمانها خواهد بود.

و اما؛ سخن آخر

فناوری اطلاعات موضوعی است که هیچ انتهایی برای آن قابل تصور نیست ولی در کشور ما مظلوم واقع شده و اصلاح الگوی مصرف در حوزه های مختلف نباید به حذف بودجه IT در ارگان های دولت منجر شود. زیرا نباید مصرف نکردن را با درست مصرف کردن اشتباه گرفت، باید توجه داشت که اصلاح الگوی مصرف با درست هزینه کردن امکان پذیر می شود.

مبحث فناوری اطلاعات و ارتباطات در لایحه بودجه سال ۹۹ می‌تواند به طولانی‌تر شدن اجرای پروژه‌های مهم حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات منجر شود و به دنبال آن ممکن است بهره‌مندی از مزایای پروژه‌های کاربردی حوزه فناوری اطلاعات را با تاخیر مواجه کند. بنابراین می توان گفت عدم افزایش بالقوه و متناسب برای بخش فناوری اطلاعات می تواند این بخش را در سال جاری با مشکل مواجه کند و تصویب بودجه لازم برای توسعه بخش فاوا و تأمین امنیت زیرساخت‌ها بطور مستقیم در افزایش درآمد دولت در این بخش و کاهش هزینه در بخش‌های دیگر کمک شایانی خواهد کرد.

البته مقاومت در برابر تغییر امری اجتناب ناپذیر است، بنابراین شاید با بحث درباره نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها بتوان به جامع و کارآمد بودن این طرح و قبول آن کمک بیشتری کرد.

یادمان باشد ما در خصوص یک تمدن صحبت نمودیم، قضاوت با شما – یا حق