با اقدام روز جمعه گوگل برای مسدودسازی اپلیکیشن روبیکا روی بازارهای ایرانی دانلود اپلیکیشن، جدال تازه‌ای میان این غول دنیای فناوری و مدافعان پلتفرم‌های بومی آغاز شده است. سپر امنیتی گوگل با نمایش پیامی به کاربران، نسبت به خطرات امنیتی این برنامه و احتمال جاسوسی از داده‌های کاربران (مانند پیامک، عکس‌ها، ضبط صدا و تاریخچه تماس‌ها) هشدار داد و به همین دلیل، این برنامه را مسدود کرد. این اقدام گوگل ظرف مدت کوتاهی با واکنش مدیران این پلتفرم بومی و وزارت ارتباطات مواجه شد و در پاسخی متقابل با فیلتر کردن «گوگل‌پلی»، دسترسی کاربران ایرانی به این فروشگاه اپلیکیشن به‌طور کامل قطع شد.
حالا سرنوشت اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های بومی در محاق است و کاربران در این وادی سرگردان. در حالی که تیغ فیلترینگ بر گلوی کاربران و کسب‌وکارهاست و آنها را به استفاده از انواع ابزارهای دور زدن فیلترینگ برای دسترسی به پلتفرم‌های محبوب و رایج سوق داده است، مقامات و مسوولان دولتی و در راس آنها وزیر ارتباطات بارها مهاجرت کاربران به پلتفرم‌های بومی را تشویق کرده‌اند؛ پلتفرم‌هایی که در سایه محدودیت‌های اینترنتی با مشکلات مختلفی از ضعف عملکرد تا افت تعداد کاربران دست‌وپنجه نرم می‌کنند و البته همچنان با معضل بی‌اعتمادی کاربران دست به گریبانند. به نظر می‌رسد اقدام اخیر گوگل، بار دیگر آتش بی‌اعتمادی کاربران به پلتفرم‌های بومی را شعله‌ور کند؛ خصوصا آنکه هفته گذشته نیز تیم استارت‌آپ «بلد» که یک شرکت خصوصی فعال در ارائه سرویس مسیریاب است، با انتشار بیانیه‌ای از تعدیل نیروهای خود به دلیل ابهام در توانایی ادامه فعالیت خبر داد. در بیانیه این شرکت آمده بود که «شرایط غیرقابل‌پیش‌بینی اینترنت کشور» و «امنیتی شدن فضا» باعث شده تداوم سرویس‌دهی این مسیریاب در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد. در بخش دیگری از این بیانیه تاکید شد: «برخی برخوردها به‌خصوص در ماه‌های اخیر ما را در درستی راهی که در پیش گرفته بودیم و توانایی خود در حفاظت از حقوق کاربران به شک انداخته است»؛ پیگیری‌ها از روابط عمومی این شرکت حاکی از آن است که مدیرعامل این استارت‌آپ نیز از سمت خود استعفا داده است.
مقابله‌به‌مثل با فیلترینگ
گذشته از آنکه ادعای گوگل مبنی بر خطرناک بودن اپلیکیشن روبیکا برای جاسوسی از اطلاعات کاربران تا چه اندازه صحت دارد، اما مسدودسازی این اپلیکیشن توسط سپر امنیتی گوگل بی‌پاسخ نماند و مدت کوتاهی پس از این اقدام، گوگل‌پلی یا همان فروشگاه دانلود اپلیکیشن‌های گوگل، از طرف ایران فیلتر و از دسترس کاربران کاملا خارج شد. روابط عمومی وزارت ارتباطات نیز با انتشار پست‌هایی در پلتفرم فیلترشده توییتر، این اقدام گوگل را محکوم کرد و به دفاع از اپلیکیشن‌های بومی پرداخت. احسان خرامید، رئیس روابط عمومی وزارت ارتباطات با انتشار جدولی مقایسه‌ای از میزان دسترسی‌هایی که اپ‌های مختلف داخلی و خارجی به اطلاعات کاربران دارند، اقدام گوگل در مسدودسازی روبیکا را یک «سناریوی نخ‌نما در مقابل استقبال امیدوارکننده کاربران از برنامه‌های داخلی» خواند. وی در اظهارات توییتری خود تاکید کرد که مشکل اصلی گوگل بر سر «رقابت و انحصارشکنی» است و این پلتفرم پس از آنکه نتوانست با هجمه‌های فنی و القای ناتوانی، در توسعه چنین برنامه‌هایی کارشکنی کند، موضوع مشکل در دسترسی‌ها را پیش کشیده است.
در ادامه نیز روبیکا با انتشار بیانیه‌ای از این اقدام گوگل انتقاد کرد و نوشت: «این اتفاق درحالی رخ داده است که روبیکا به تازگی آپدیت جدیدی منتشر نکرده و دسترسی‌های پیشین خود را تغییر نداده و این دسترسی‌ها هم کاملا متعارف و مشابه سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی است.» در ادامه این بیانیه تاکید شد که احتمالا در پس این اقدام گوگل، انگیزه‌های سیاسی نهفته است و به هجمه‌ای که به تازگی توسط اپل و به بهانه تحریم‌های آمریکا علیه ایران اجرا شده بود، بی‌ربط نیست. روبیکا در پایان اعلام کرد که تیم فنی این شرکت در حال بررسی شرایط است و در صورت به دست آمدن جزئیات جدید، آن را اطلاع‌رسانی خواهد کرد.
مسیر بدون بازگشت نصب روبیکا
پس از آنکه کاربران در زمان نصب روبیکا از فروشگاه‌های ایرانی «کافه‌بازار» و «مایکت» با هشداری از سوی سپر ایمنی گوگل مواجه شدند، بار دیگر گمانه‌زنی درباره ناامن بودن استفاده از پلتفرم‌های داخلی آغاز شد. اپلیکیشن روبیکا که گفته می‌شود مالکیت آن در اختیار شرکت توسکا -یکی از زیرمجموعه‌های صداوسیما- است، مدت‌هاست که با انتقادات جدی در زمینه امنیت اطلاعات کاربران مواجه است. گزارشی که نوین‌هاب در تیرماه سال گذشته منتشر کرد حاکی از آن بود که تعداد کاربران این سوپراپلیکیشن ایرانی-که مدت زیادی در صداوسیما تبلیغ می‌شد و همواره مورد حمایت سیاستگذاران بوده است- پیش از فیلترینگ گسترده تمامی اپلیکیشن‌های خارجی، چیزی در حدود نصف تعداد کاربران اپلیکیشن‌های واتساپ، اینستاگرام و تلگرام بوده است؛ با این‌حال اکنون این شرکت در بیانیه‌ای که در واکنش به مسدود شدن از سوی گوگل‌پلی منتشر کرده عنوان کرده این پلتفرم اخیرا با استقبال گسترده کاربران مواجه شده و شاهد ارسال روزانه بیش از ۵۰۰ میلیون پیام یکتا توسط نزدیک به ۳۵ میلیون کاربر فعال در ماه اخیر بوده است. حتی در این بیانیه اظهار شده که روبیکا دارای ۵۰ میلیون نصب فعال است. با این همه اما بررسی‌های میدانی و شهودی نشان می‌دهد که تمایل کاربران به نصب و استفاده از روبیکا در ماه‌های اخیر – و به ویژه بعد از اعمال فیلترینگ گسترده- کمتر شده است. این بی‌میلی نشان از بی‌اعتمادی کاربران دارد که به دلایل مختلفی ایجاد شده است؛ این پلتفرم اساسا امکانی برای حذف حساب کاربری ندارد و چنانچه کسی به هر دلیلی صرفا یکبار این اپلیکیشن را نصب کرده باشد، حتی اگر هیچ استفاده‌ای از آن نکند و آن را از گوشی خود پاک کند نیز احتمالا در شمار نصب‌های فعال این برنامه محاسبه می‌شود. از طرفی، سال گذشته موضوع ساخت تعداد زیادی حساب کاربری به نام افراد معروف(بدون اطلاع آنها) و کپی اطلاعاتی که آن افراد در حساب‌های کاربری شبکه‌های اجتماعی دیگر مانند اینستاگرام و توییتر منتشر کرده بودند، در رسانه‌ها جنجال ایجاد کرد و در نهایت کاربران پاسخ چندان قانع‌کننده‌ای پیرامون حذف این حساب‌های کاربری غیر واقعی از سوی روبیکا دریافت نکردند.
خواسته‌های نامتعارف از برخی اپ‌ها
همزمان با افزایش شبهاتی که نسبت به استفاده پلتفرم‌های داخلی از داده‌های کاربران وجود دارد، حالا یکی از مسیریاب‌های محبوب ایرانی که مدت‌ها از آن به عنوان جایگزینی برای برنامه خارجی «ویز» یاد می‌شد، نسبت به ادامه فعالیت خود اظهار تردید کرده و در بیانیه‌ای که با هدف اعلام تعدیل بخشی از نیروهای خود به دلیل غیرقابل‌پیش‌بینی بودن وضعیت اینترنت منتشر کرد، تلویحا به خواسته‌های غیرمتعارفی اشاره کرد که ممکن است توان این پلتفرم در حفاظت از داده‌های کاربران را سلب کند. در بخشی از بیانیه استارت‌آپ بلد آمده بود: «ضمن نگرانی بابت محدودیت‌های اعمال شده بر اینترنت و امنیتی‌تر شدن فضا، آینده اینترنت در کشور چندان قابل پیش‌بینی نیست و برخی برخوردها به‌خصوص در ماه‌های اخیر ما را در درستی راهی که در پیش گرفته بودیم و توانایی خود در حفاظت از حقوق کاربران به شک انداخته است. ما از بابت شرایط به وجود آمده برای همکاران‌مان متاسفیم و تمامی تلاش خود و دیگر شرکت‌های گروه را به کار می‌گیریم که در فضای سخت و پرابهام فعلی، جابه‌جایی این افراد توانمند و با استعداد در گروه، با سختی‌های کمتری همراه شود.»
همزمان با انتشار این بیانیه، حسام آرمندهی از بنیان‌گذاران استارت‌آپ دیوار که به همراه «کافه بازار» و «بلد» یکی از چندین استارت‌آپ زیرمجموعه هلدینگ هزاردستان است، با انتشار توییتی، به فشارهایی اشاره کرد که این روزها روی استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌های ایرانی است. آرمندهی در توییت خود با اشاره به اینکه سیاستگذار بیش از آنکه به دنبال پلتفرم بومی باشد، به دنبال «پلتفرم حرف‌گوش‌کن» است، نوشت: «اگر پلتفرم روسی، چینی، آمریکایی یا هر کشور دیگری باشد که با هر ساز سیاستگذار برقصد، قطعا حتی به پلتفرم بومی ترجیح داده می‌شود.» وی در ادامه نوشت: «جهت اطلاع باید تاکید کنم که وزارت ارتباطات ماه‌هاست از پلتفرم‌های روسی حمایت جدی می‌کند و اخیرا دسترسی فیزیکی ما به سرورهایمان را مشروط به ارائه تعهد کرده است و در این شرایط اگر مشکلی از این بابت برای ارائه خدمات ما به مردم پیش بیاید، مسوولیتی متوجه من نیست و شرمنده‌شان می‌شوم.»
در کنار چنین تردیدهایی نسبت به حفظ حریم خصوصی کاربران و امنیت اطلاعات آنها، مشاهده برخی واکنش‌ها از سوی برخی پیام‌رسان‌ها(مانند ایتا) و شبکه‌های اجتماعی داخلی، کاربران را نسبت به استفاده از این برنامه‌ها بی‌میل کرده و باعث شده تلاش‌های مدیران بخش ارتباطی کشور برای تشویق کاربران به نصب و استفاده از این پلتفرم‌ها اثر چندانی نداشته باشد. در مدت اخیر، کاربران بسیاری با انتشار اسکرین‌شات‌هایی از هشدارهای دریافتی در این پلتفرم‌های بومی و مسدود شدن کانال‌های آنها با عنوان «نشر محتوای نامناسب»، از رویکرد در پیش گرفته شده توسط آنها انتقاد کرده‌اند.
