مفهوم شهر هوشمند به دهه های قبل از ۹۰ میلادی برمی گردد و استانداردها و قوانین مربوط به هوشمند سازی نیز در همان زمان شکل گرفته است. از دیدگاه فناوری یک شهر هوشمند تمام زیرساختهای فیزیکی فن آوری اطلاعات، روابط اجتماعی و تجاری را با استفاده از اهرم هوشمندی به هم متصل می کند. یکی از مهمترین اجزاء شهر هوشمند سامانه های هوشمند حمل و نقل(ITS)می باشد. وظیفه کلیه سامانه های هوشمند حمل و نقل تصمیم گیری برای کنترل کننده های شبکه حمل و نقل و ارتقاء خدمات ارائه شده به کاربران و در نتیجه بهبود عملکرد کلی سیستم حمل و نقل است. سیستمهای های هوشمند حمل و نقل محصول تحول در فناوری های ارتباطات و اطلاعات و نشانه اصلی دنیای دیجیتال هستند. امروزه، در کشورهای پیشرفته، سیستم های دیجیتال حمل و نقل از عملیات شبکه های یکپارچه حمل و نقل و کنترل عملیات وسایل نقلیه در شبکه ها و برنامه ریزی کارآمد برای بهره برداری از آن وسایل نقلیه، برنامه ریزی سفرهای شخصی و پشتیبانی ناوگان حمایت می کنند.
آقای دکتر فرساد زمانی مدیر گروه دکترای کامپیوتر دانشگاه آزاد اصفهان
از یک دیدگاه کلی میتوان اجزاء سیستم حمل ونقل هوشمند را به سه دسته تقسیم نمود: راه هوشمند، وسایل نقلیه هوشمند و زیرساختهای پردازشی و ارتباطی. راه هوشمند جاده یا بزرگراهی است که زیر ساخت آن شامل انواع تجهیزات لازم جهت هوشمند سازی جاده است. همچنین راه هوشمند بستری مناسب و استاندارد جهت یکپارچه کردن عملکرد اجزای مختلف در محدوده وسیعی از خدمات فن آوری اطلاعات به منظور تبادل محدوده وسیعی از اطلاعات مابین کاربران شامل رانندگان وسایل نقلیه و عابران پیاده به حساب می آید. وسایل نقلیه هوشمند عبارتند از وسایل نقلیه ای که جهت ارائه بخشی از خدمات تعریف شده در سیستم حمل و نقل هوشمند مجهز به سنسورها و تجهیزات خاص ارتباطی می باشند. زیرساخت های ارتباطی به فنآوریهایی اطلاق می شود که جریان اطلاعات را بین وسایل نقلیه هوشمند و راه هوشمند برقرار می سازد. جریان اطلاعات در فناوری مذکور شامل مراحلی از قبیل جمع آوری و دریافت دادها، عملکردها یا انتقال داده ها و پردازش آنها و همچنین توزیع و بهره برداری از اطلاعات پردازش شده می باشد. بعلاوه، جهت اطمینان از عملکرد صحیح و مناسب سیستم لازم است شبکه ارتباطی مناسبی بین آنها تعریف و ایجاد گردد. با ترکیب این اجزاء می توان اطلاعات بدست آمده از جاده ها و وسایل نقلیه را در جهت کنترل وضعیت و تصمیم گیری موثر تحلیل نمود و ارائه خدمات بهینه سیستم حمل و نقل به کاربران را فراهم نمود. در همین راستا میتوان تعدادی از مهمترین عملکردهای سیستم حمل و نقل هوشمند را چنین برشمرد: بهینه سازی جریان ترافیک و روان سازی حرکت وسایل نقلیه، مدیریت و کنترل حوادث جاده ای، مدیریت و پشتیبانی وسایل نقلیه امدادی، مدیریت اخذ عوارض هزینه پارکینگ و رزرو بلیط، مانیتورینگ و کنترل حمل و نقل سبک و سنگین، مدیریت حمل و نقل عمومی و مدیریت و پشتیبانی عابر پیاده و بسیاری از موارد دیگر. واضح است که هر یک از عملکرد های بالا در شرایط کنونی جامعه با افزایش تعداد وسایل نقلیه، کمبود امکانات سخت افزاری، انتظارات مردم و حجم بالای ترافیک بدون به کارگیری فن آوری اطلاعات و محصولات آن دارای اثر بخشی و کارایی لازم نخواهد بود.
با بکارگیری اینترنت اشیا در سیستم حمل و نقل خصوصا در راهها و جاده ها و سیستمهای نهفته در وسایل نقلیه می توان با اشیاء و عناصر موجود در سیستم حمل و نقل هوشمند ارتباط برقرار کرد و آنها را مدیریت نمود. به عنوان مثال می توان به کاربردهای خاصی از اینترنت اشیا در حمل و نقل شهری و جاده ای مانند پرداخت عوارض الکترونیکی بدون توقف در بزرگراه ها، زمانبندی و کنترل حرکت وسایل نقلیه عمومی، تعامل وسایل نقلیه جهت اطلاع از وضعیت ترافیکی خیاباتها و جاده ها و وسایل نقلیه بدون راننده اشاره نمود. از طرف دیگر فن آوریهای پیشرفته انتقال داده و ابزارهای مرتبط با پردازش توزیع شده داده های حجیم می تواند در جمع آوری و ذخیره سازی داده های سنسورها و تجهیزات سخت افزاری اینترنت اشیاء، پردازش سریع و استخراج الگوهای سودمند از آنها و نهایتا ارزیابی و تفسیر آنها جهت کنترل و مدیریت سیستم حمل و نقل بکار گرفته شود.
در همین راستا چند مرکز تحقیقاتی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان فعالیتهای پژوهشی خود در حوزه کاربرد اینترنت اشیاء، زیرساخت های ارتباطاتی و پردازش داده های حجیم در فناوری های نوین شهری را آغاز نموده اند با حمایت و سرمایه گذاری شرکتهای دانش بنیان مستقر در این دانشگاه، نتایج حاصل از پژوهشهای این مراکز در آینده ای نزدیک به محصولات قابل عرضه در صنعت با تولید انبوه برسد. بدون شک تحقق حمل و نقل هوشمند یک تحول چشمگیر در صنعت و جامعه محسوب می شود و منجر به ارتقاء کیفیت زندگی و افزایش رفاه مردم خواهد شد. امیداست با اتکال به خداوند متعال و همت و تلاش مستمر و داشتن برنامه بلند مدت در تولید و استفاده از فن آوریهای نوین شهری و هوشمند سازی شبکه حمل و نقل بتوان به استفاده بهینه ازمنابع انرژی، کاهش آلودگی محیط زیست، افزایش ایمنی راهها و جاده ها و ارائه خدمات بهینه به مردم کشور عزیزمان دست یافت.
