فروشگاه‌های اندرویدی در چند سال اخیر با توجه به توسعه فناوری‌های هوشمند در حوزه موبایل و البته افزایش کاربران تبلت و دیگر سخت‌افزارهایی که از سیستم‌عامل اندروید بهره می‌برند، رشد قابل توجهی در جهان و ایران داشته‌اند.در واقع فروشگاه‌های اندرویدی به عنوان حلقه واسط برنامه‌نویسان و متقاضیان استفاده از نرم‌افزارها می‌توانند هم در خدمات‌دهی به کاربران مفید فایده واقع شوند و هم جاده‌ای برای پیشرفت برنامه‌نویسان آماتور و جوان کشور باشند؛ آنچه که می‌تواند در ایجاد اشتغال در کشور هم بسیار سودمند باشد و البته کمکی به وعده ایجاد صد هزار شغل در سال جاری از سوی وزیر ارتباطات کند. طبیعی است که در این میان خود فروشگاه‌های اندرویدی هم با گرفتن درصدی از سود فروش نرم‌افزارها و تبلیغات، منتفع می‌شوند.
این رشد چشمگیر فروشگاه‌های اندرویدی اما در فضایی به دور از هر گونه قوانین و مقررات روشن و نظارت شکل گرفته و به پیش رفته است. موضوعی که ابهامات و شائبه‌هایی را در خصوص کار برخی از این فروشگاه‌های مجازی ایجاد کرده است. کما این که هفته گذشته نیز از سلب مسوولیت امنیت کاربران این فروشگاه‌ها گزارشی داشتیم. اما به جز مسایلی که ذکر شد به سبب نوپا بودن تولید و عرضه اپلیکیشن‌های داخلی از یک سو و نگاه تجاری از دیگر سو، در حال حاضر شاهد شکل‌گیری مناسباتی مافیایی در این فضا هستیم که در بلند مدت می‌تواند به زیان اعتماد عمومی و رونق برنامه‌نویسی در کشور منجر شده و بار دیگر کاربران را به سمت استفاده از محصولات خارجی هدایت کند. در گزارش حاضر تلاش کردیم تا نگاهی به برخی از مسایل و مشکلات این عرصه داشته باشیم.
روش قراردادن نرم‌افزار روی فروشگاه
در حال حاضر اکثر فروشگاه‌های اندرویدی به سادگی می‌توانند با قرار دادن نرم‌افزاری در صفحه اول سامانه خود آن را مطرح کنند و یا با قرار دادن آن در صفحات انتهایی و دادن رتبه پایین‌تر در جست‌وجوها، تعداد مشتری‌های آن را به شکل قابل توجهی کاهش دهند.به نظر می‌رسد چگونگی رتبه‌بندی نرم‌افزارها در فروشگاه‌های اندرویدی باید بر اساس آیتم‌هایی نظیر کاربردی بودن آن نرم‌افزار و یا میزان محبوبیت و دانلود آن باشد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در بسیاری از موارد قضیه به این شکل نیست.
مواردی وجود داشته که فروشگاهی برای قرار دادن نرم‌افزاری در صفحات ابتدایی خود از برنامه‌نویسان تقاضای پول کرده‌اند. آنچه که اگرچه در نگاه اول ممکن است به نظر برای فروشگاه درآمدزا باشد اما به گفته مسوول یکی از فروشگاه‌های اندرویدی که سابقه چهار سال فعالیت در این حوزه را دارد، این کار در درازمدت باعث می‌شود اعتماد فروشگاهی که این کار را می‌کند نزد مردم از دست برود و به علاوه چنین کاری به کل این صنعت نیز لطمه می‌زند.
دخالت‌های بی‌ضابطه در قیمت‌گذاری
متاسفانه گزارش‌ها حاکی از این است که برخی از فروشگاه‌های اندرویدی در کشور برای قرار دادن نرم‌افزار برنامه‌نویسان آماتور روی فروشگاه خود از آنها تقاضای پول‌های غیر عرف کرده‌اند. در مورد دیگری هم یکی از فروشگاه‌های اندرویدی شناخته‌شده، به برنامه‌نویسی گفته حق ندارد نرم‌افزار خود را رایگان ارایه دهد چرا که این فروشگاه اپلیکیشن مشابهی را می‌فروشد و این رایگان بودن به فروش نرم‌افزار پولی لطمه می‌زند!
آنچه مسلم است بخش نامشخص و بدون معیاری از بهای اپلیکیشن‌های فروشی، نصیب فروشگاه‌ها می‌شود. از این رو هر از گاه مشاهده شده که برنامه‌نویسان مجبور به پذیرش شرایط برخی از این فروشگاه‌ها شده و اپلیکیشن خود را که شاید قصد عرضه رایگان یا ارزان‌تر داشته‌اند، به قیمت تحمیلی عرضه کرده‌اند.
برخی از این فروشگاه‌ها هم که برای خود نوعی امپراتوری درست کرده‌اند در پاسخ به این پرسش که چرا شرایط خود را به برنامه‌نویسان تحمیل می‌کنند، این گونه پاسخ می‌دهند که “شرایط همین است که می‌گوییم” یا “سیاست‌های ما اینگونه است و هرکس دوست ندارد از فروشگاه ما استفاده نکند”!
این گونه رفتارهای برخی فروشگاه‌های اندرویدی و نگاه دلال‌گونه آنها به برنامه‌نویسان می‌تواند باعث بی‌انگیزگی برنامه‌نویسان جوان کشور شود و البته باعث ایجاد شبکه‌ای از برنامه‌نویسان باج‌ده در کشور هم بشود که نه به سبب نوشتن برنامه‌های لزوما خوب بلکه به علت دادن حق‌الحساب مطرح شده، نامی برای خود دست و پا می‌کنند. بی‌شک ادامه این رویه در طولانی‌مدت موجب می‌شود سطح برنامه‌های عرضه شده در فروشگاه‌ها هم پایین بیاید؛ آنچه که در مرحله اول دودش به چشم مردم به عنوان کاربران این نرم‌افزارها می‌رود و در فازهای بعدی نیز موجب خروج برنامه‌نویسان مستعد و در نهایت نیز افت اعتبار فروشگاه‌های اینترنتی داخلی و زیان ایشان می‌شود.
چگونگی نظارت بر محتوای نرم‌افزارها
اما موضوع تنها به سیاست‌های جهت‌دار و ایجاد ضوابط خودخواسته تجاری از سوی برخی فروشگاه‌های اندرویدی در کشور محدود نمی‌شود. همچون سلب مسوولیت و بی‌توجهی به امنیت نرم‌افزارها، مساله محتوای نرم‌افزارها نیز از جمله مسایلی است که در بعضی از این فروشگاه‌ها به حال خود رها شده است؛ به هر حال کاربر نمی‌تواند تک‌تک برنامه‌نویسان را بشناسد و بداند نرم‌افزاری را که نوشته‌اند قابل اعتماد است یا خیر و در نتیجه طبیعی است که کاربر به اعتبار فروشگاه اندرویدی که به آن مراجعه کرده نرم‌افزار را دانلود می‌کند.
از این رو فروشگاه‌های اندرویدی باید نرم‌افزارهای خود را چه به لحاظ امنیتی یعنی عاری بودن از هرگونه ویروس، ابزار هک، سطوح دسترسی غیرمجاز و چه به لحاظ محتوای اخلاقی و صحت اطلاعات آن بررسی کنند. در غیر این صورت هیچ تفاوتی میان این که شما اپلیکیشن خود را از یک سایت، وبلاگ یا شبکه اجتماعی بی‌نام و نشان تهیه کنید یا یک مرجع شناخته شده وجود نخواهد داشت.
منطقی است که از آنجا که این فرایندها زمان‌بر است شاید فروشگاه‌های اندرویدی در زمینه امنیتی نتوانند تمام این بررسی‌ها را با دقت کامل انجام دهند اما از آنها توقع می‌رود حداقل محتوای این اپلیکیشن‌ها را سنجیده و همچنین با موظف کردن برنامه‌نویسان به گرفتن تایید صحت محتوای خود از سازمان‌های مربوطه از درستی اطلاعات ارایه شده هم اطلاع حاصل کنند.
طبق بخش‌نامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، امکان انتشار برنامه‌های با محتوای مذهبی، جنسی و شبکه‌های اجتماعی تنها با اخذ مجوز از سوی این وزارتخانه باید صورت بگیرد. همچنین نرم‌افزارهای حوزه بهداشت و سلامت نیز باید علاوه بر ثبت در سامانه پایش محتوای رسانه‌های همراه و هوشمند، از مدیر کل نظارت سازمان نظام پزشکی هم مجوز داشته باشند که البته نظارت دقیق فروشگاه‌های اندرویدی به اخذ تمام این مجوزها توسط برنامه‌نویسان ضروری به نظر می‌رسد.
با اطمینان می‌توان گفت بسیاری از کاربران فروشگاه‌های اندرویدی کودکان و نوجوانان هستند لذا بررسی دقیق محتوای اخلاقی فروشگاه‌ها و صحت اطلاعات ارایه شده برای آلوده نشدن یا گمراه نشدن آنها امری ضروری است.
با وجود آنکه تعداد کمی از فروشگاه‌ها می‌گویند تیم‌هایی برای بررسی محتوای خود دارند اما کم نیستند فروشگاه‌های اندرویدی که توجه چندانی به این موضوع ندارند. برای مثال یکی از این فروشگاه‌ها در خصوص احتمال وجود محتوای غیر اخلاقی در نرم‌افزارهایی که ارایه می‌دهد صراحتا تاکید دارد که “هیچ مسوولیتی را به عهده نمی‌گیرد!”
در حال حاضر دو نهاد یعنی مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد و کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در فضای مجازی برای رسیدگی به تخلفات وجود دارند، اما اطلاع زیادی از نحوه ایفای نقش پیشگیرانه ایشان در موضوعات ذکر شده در دست نیست.
دسترسی‌های غیر مجاز برخی اپلیکیشن‌ها
حتما برای شما هم پیش آمده که بخواهید نرم‌افزاری را از یک فروشگاه اندرویدی دانلود کنید. در این صورت شما قبل از نصب نرم‌افزار صفحه‌ای را مشاهده می‌کنید که در آن دسترسی‌های برنامه‌نویس تعیین شده است. دسترسی‌هایی که در بسیاری از موارد کاملا نا‌بجا و بی‌دلیل است. برای مثال اگر قصد دانلود و نصب یک مکان‌یاب از یکی از فروشگاه‌های مجازی پرمخاطب کشور را داشته باشید، متوجه اجازه برنامه‌نویس برای دسترسی به کل حافظه گوشی‌تان از گالری عکس گرفته تا شماره مخاطبان‌تان خواهید شد. شروطی که اگر آن را نپذیرید اجازه نصب نرم‌افزار را نخواهید داشت.
اما اگر چنین ریسکی را بپذیرید در واقع تمام اطلاعات شخصی، بانکی و خانوادگی گوشی همراه خود را به نویسنده نرم‌افزار تقدیم کرده‌اید تا امکان استفاده از نرم‌افزار را پیدا کنید!
متاسفانه در بسیاری از موارد کاربران بدون آگاهی از این دسترسی‌ها و عواقب آن اقدام به نصب نرم‌افزار می‌کنند و نادانسته اطلاعات شخصی خود را به رایگان در اختیار برنامه‌نویسانی با هویت و مقاصد نامعلوم می‌گذارند. به هر تقدیر فروشگاه‌های عرضه نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های داخلی زوایای پنهان و ناشناخته‌ای دارند که با گسترش کاربری و فعالیت آنها بیشتر هویدا می‌شود.
در کشور ما نیز کم نیستند نهادهای مسوول در حوزه اقتصادی، تجاری، فرهنگی و امنیتی که می‌توانند نسبت به ساماندهی نسبی شرایط این فروشگاه‌ها اقدام کنند. اما به هر حال نتیجه کم‌توجهی و رها کردن فضای کسب و کار جدید می‌تواند، موجب چرخش دوباره نگاه کاربران داخلی به خارج شود. موضوعی که از زنجیره تولید تا عرضه و مصرف را متضرر می‌کند.
