براساس گزارش منتشرشده از مرکز پژوهش‌های مجلس درباره جایگاه ایران در تولید و صادرات محصولات فناورانه، ایران رتبه مناسبی در شاخص‌های فناورانه ندارد. برای مثال، بیش از ۱۰ سال است که رشد ارزش‌افزوده سرانه تولیدات با فناوری پیشرفته در کشور متوقف شده. همچنین تنها ۳۳ درصد از صادرات صنعتی ایران را محصولات با فناوری متوسط و پیشرفته تشکیل می‌دهد.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی روند توسعه فناوری‌های متوسط و پیشرفته و جایگاه ایران در جهان طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۹ پرداخته است. گزارشی که نشان می‌دهد ایران در شاخص تولید و محصولات با فناوری متوسط و پیشرفته، در مقایسه با سایر کشورها جایگاه مناسبی ندارد.
سهم ایران از صادرات تولیدات فناورانه، پایین‌تر از هندوستان و ترکیه
طبق این گزارش، ایران در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) در شاخص سهم صادرات تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته از صادرات صنعتی، در رتبه هفتادوسوم از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد. این درحالی است که کشورهایی مانند ترکیه (با رتبه ۵۵) و هندوستان (با رتبه ۶۱) در جایگاه بهتری نسبت به ایران قرار دارند.براساس گزارش منتشرشده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد از صادرات صنعتی ایران را محصولات خام و نیمه‌خام تشکیل می‌دهد. این درحالی است که تنها حدود ۰٫۵ درصد از صادرات صنعتی ایران متعلق به محصولاتی با فناوری‌های پیشرفته و ۳۲.۵ درصد آن نیز متعلق به محصولاتی با فناوری‌های متوسط است. بنابراین می‌توان گفت فناوری‌های پیشرفته سهم چندانی از صادرات کشور ندارد.
همچنین جایگاه ایران در سال ۱۳۹۹ در شاخص کیفیت صادرات صنعتی، رتبه نودودوم از بین ۱۵۴ کشور است. در این شاخص نیز کشورهای ترکیه (با رتبه ۴۲) و هندوستان (با رتبه ۴۷) در جایگاه بهتری قرار دارند.از طرفی براساس شاخص ارزش‌افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته سرانه، می‌توان گفت از سال ۱۳۹۱، رشد ارزش‌افزوده سرانه تولیدات با فناوری پیشرفته متوقف شده است.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد ساختار تولید ایران در دوره ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۹ از نظر فناوری بهبود قابل‌توجهی نیافته؛ چرا که سهم ارزش‌افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته از ۴۵ درصد در سال ۸۹ تا سال ۹۹ تغییری نکرده است.
پیشنهادهای مرکز پژوهش‌ها برای ارتقای جایگاه کشور
به‌طور کلی، مرکز پژوهش‌های مجلس جایگاه ایران را در شاخص‌های فناوری مناسب نمی‌داند. به باور این نهاد، ورود سیاست‌گذاران برای نقش‌آفرینی جدی این دسته از صادرات غیرنفتی در اقتصاد کشور ضروری است. همچنین به گفته این نهاد، بهبود شاخص شدت صنعتی‌شدن نیازمند شناسایی ظرفیت‌های هر حوزه صنعتی برای به‌روزرسانی و ایجاد تحول در ساخت و تولید است. همچنین بهتر است ظرفیت‌های فناورانه موجود یا قابل انتقال در هر صنعت با دقت مورد بررسی قرار گیرد.
دیگر پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس برای بهبود و ارتقای جایگاه صادرات فناورانه، ارتقای کیفیت و استاندارد محصولات فناورانه صادراتی است. شناسایی بازارهای هدف صادراتی و تمرکز بر محصولات فناورانه قابل صادرات در کنار رفع موانع کلان اقتصادی، از دیگر مسائلی هستند که نیازمند توجه بیشتری از جانب مسئولان مربوطه خواهند بود.
این گزارش براساس پایگاه داده یونیدو و گزارش شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی ۲۰۲۲ تهیه شده است.
