محدودیت‌های اینترنتی در ماه‌های اخیر باعث نگرانی بسیاری از متخصصان شده و حالا با آیین‌نامه جدید برای فریلنسرها و طبقه بندی اینترنت برای آنان موضوع مهاجرت کسب و کارها قوت پیدا کرده است.فردای اقتصاد – کارگروه اقتصاد دیجیتال آیین‌نامه جدیدی را به تصویب رسانده که بر اساس آن وزارت ارتباطات مکلف به ارایه اینترنت موسوم به طبقاتی با ویژگی‌های خاص برای فریلنسرها شده است. فریلنسرها یا آزادکاران اصطلاحی برای کسانی است که به طور مستقل مشغول به کارند و با توجه به ویژگی‌های حوزه دیجیتال در این عرصه بیشتر دیده می‌شوند.در بخشی از این آیین‌نامه، وزارت ارتباطات مکلف به ارایه اینترنت طبقاتی به فریلنسرها شده است. هرچند هنوز چند و چون این مدل ارتباط اینترنتی مشخص نشده اما ارایه دسترسی به اینترنت پرسرعت و پایدار برای یک گروه نشان‌گر تفکیک نوع دسترسی به اینترنت برای گروه‌های مختلف است. این در حالی است که دسترسی به اینترنت پرسرعت در بسیاری از کشورهای جهان حق قانونی شهروندان محسوب می‌شود.
طی دو ماه اخیر اینترنت در کشور به شکل بی سابقه‌ای کند یا دچار اختلال شده است. به گفته صاحبان کسب و کارهای دیجیتالی تلاش دولت برای کنترل اعتراضات از مسیر محدودسازی اینترنت باعث ضربه خوردن به صدها هزار کسب و کار فعال روی اینترنت شده است. پیش از این برخی از فعالان اقتصادی از پیشنهاد ارایه اینترنت ویژه برای برخی کسب وکارها خبر داده بودند. افشین کلاهی رییس کمیسیون دانش بنیان اتاق بازرگانی در برنامه‌ای ویدیویی در فردای اقتصاد از پیشنهاد برخی مسوولان به فعالان بازرگانی برای ارایه اینترنت ویژه بازرگانان و کسب وکارها خبر داده بود.
وزارت ارتباطات نیز با وزارت ارشاد از چند سال قبل اینترنت ویژه خبرنگاران را با دسترسی گسترده‌تر به سایت‌ها و سرویسهای اینترنتی ارایه می‌دهند. سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس نیز اوایل آبان از بررسی و تعریف سطوح دسترسی اینترنت در کشور برای اقشار مختلف خبر داده بود و گفته بود حضور در پلتفرمهایی مانند توییتر و یوتیوب برای تبیین جهادی ضروری است و باید از ظرفیت نخبگان و اندیشمندان در فضای مجازی استفاده کرد. احمد راستیه گفته بود بارها با وزیر ارتباطات صحبت کرده تا دسترسی یک استاد دانشگاه یا فعال تجاری بین‌المللی باید با دانش‌آموزی که تنها به یک سری دیتا در سطح ملی نیاز دارد متفاوت باشد.
افت پهنای باند اینترنت در ماه‌های اخیر به شکلی بوده که عملا دسترسی به سرویسهای اینترنتی تقریبا غیر ممکن یا با دشواری زیادی صورت می‌گیرد. این موضوع در کنار فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی پرکاربر عملا دسترسی میلیون‌ها ایرانی را به اینترنت محدود کرده و مانع جدی کسب وکار در این فضا شده است. تلاش مقامات وزارت ارتباطات در این میان صرفا بر حمایت از چند پلتفرم پیام رسان بومی متمرکز بوده است. وزیر ارتباطات که این روزها به دلیل وضعیت اینترنت زیر انتقاد شدید کاربران قراردارد هفته گذشته وزیر ارتباطات اعلام کرد که ۲۰۰ پروژه برای شبکه ملی اطلاعات تعریف شده ولی تکمیل این شبکه تا سال ۱۴۰۳ به طول می‌انجامد.
حمایت از فریلنسرها یا سکوهای فریلنسری؟
ایین‌نامه حمایت از فریلنسرها علاوه بر موضوع طبقه بندی اینترنت دارای نکات دیگری هم هست که باعث ایجاد بحث‌های مختلفی شده است. علاوه بر اینکه موضوع حمایت از فریلنسرها به حمایت از سکوهای فریلنسری محدود شده است. نخست آنکه فریلنسرها نیاز به اعتبارسنجی در در یک پایگاه دولتی را دارند. کارشناسان معتقدند این آیین‌نامه به نوعی فعالیت آزادانه در فضای کسب و کار را تحت تاثیر قرار می‌دهد چراکه مشخص نیست کسانی که مایل به اعتبارسنجی نیستند از حضور در پلتفرمها محروم می‌شوند یا خیر.
از سوی دیگر دستگاه‌های اجرایی هم مکلف هستند برای دریافت خدمات مشاوره یا حرفه‌ای حتی در سطح معاملات کوچک و متوسط صرفا از افراد اعتبارسنجی شده استفاده کنند. همچنین نکته دیگر این این آیین‌نامه اعطای تسهیلات به پلتفرمهای آزادکاری است که این پرسش را مطرح کرده که چرا مستقیما خود آزادکاران مورد حمایت قرار نمی‌گیرند. دولت در زمینه فریلنسرها به موضوع آموزش هم ورود پیدا کرده و طبق ماده ۱۰، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است با همکاری وزارتخانه‌های تعاون، کار و رفاه اجتماعی و فرهنگ و ارشاد و معاونت علمی، ناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهوری نسبت به طراحی دوره‌های مهارتی کوتاه مدت تخصصی مورد نیاز فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با اقتصاد رقومی یا همان دیجیتال و فعالان این حوزه اقدام کند.
در این ماده گفته شده که دوره‌های طراحی شده با استفاده از ظرفیت‌های سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، دانشگاه جامع علمی و کاربردی و مراکز آموزش تخصصی بخش غیردولتی اجرایی خواهد شد. موضوع دیگر امکان دورکاری فریلنسرها حتی در شرایط تحریم و فضای سخت اقتصادی از داخل ایران بوده است طی سالهای اخیر تعداد قابل توجهی از فریلنسرها از داخل ایران برای شرکتهای مختلف خارجی مشغول به کار بوده‌اند. اما آسیب دیدن مهمترین زیرساخت مورد نیاز فریلنسرها یعنی اینترنت پرسرعت حالا فضا را برای این گروه هم تنگ کرده است. سیاست‌هایی مانند ارایه اینترنت طبقاتی صرفا برای گروهی از فریلنسرهای داخلی این امکان را برای کار از داخل ایران هم برای آنان مشکل می‌کند. بی سبب نیست طی ماه‌های اخیر شاهد موج جدیدی از مهاجرت نیروهای فریلنسر به کشورهای همسایه بوده‌ایم که بسیاری از آنان نه برای کار در یک شرکت بلکه برای دورکاری و فریلنسری به این کشورها مهاجرت می‌کنند.
چرا استارتاپ‌ها شکست می‌خورند؟
فضای نوآوری کشور متاثر از فیلترینگ، اختلالات و اعتراضات موجود در سطح پایینی از اعتماد و امید به سر می‌برد. بخش عمده کمپین‌های مارکتینگی شرکتها به خصوص در عرصه اینترنت به حالت تعلیق درآمده و خبری از جشنواره‌های فروش و به دنبال آن درآمدهای ناشی از آن نیست. در نبود دسترسی به بازار سرمایه و مسدود شدن فضای درآمدی روزانه بسیاری از استارتاپهای کوچک در حال تعدیل نیرو یا تعطیلی هستند و اندک بازیگران موجود در اکوسیستم استارتاپی نیز در حال ترک این عرصه‌اند. از سوی دیگر فقدان استارتاپ‌ها بازار فریلنسرهای حوزه تکنولوژی و محتوا را تنگ‌تر و محدودتر می‌کند. در این میان سیاست دولت بر تامین مالی از طریق سیستم «دانش بنیان» متمرکز شده که صرفا روی تامین مالی از طریق تسهیلات بانکی تاکید دارد. بی توجهی به ساخت اکوسیستم و محدودکردن سیاست‌های حمایتی به وام‌های دانش بنیان باعث شده تعداد زیادی شرکت تحت دانش بنیان در سالهای اخیر شکل بگیرد که هدف آنها صرفا دریافت وام با سود کم است.
پاسخ مهاجرتی متخصصان به محدودیت‌ها
دو هفته قبل رصدخانه مهاجرت ایران با انتشار آمارهایی از بیدار شدن غول مهاجرت خبر داد. به گفته بهرام صلواتی در ۴۰ سال گذشته ما شاهد فراز و فرودهایی در رابطه با مهاجرت بوده‌ایم. مانند بعد از انقلاب و در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ و زمانی که حوادث ۱۳۸۸ رخ داد. تحلیل ما این است که ما در حال تجربه کردن یکی از فرازهای مهاجرتی هستیم.صلواتی با اشاره به اینکه در سالهای ۱۳۹۴ و ۱۳۹۸ در حال حرکت به سمت تعدل مثبت مهاجرتی بودیم افزود: شرایط بعد از آبان ۱۳۹۸ برعکس شد و ما به سمت تعادل منفی رفتیم. ما در سال ۱۳۸۸ نیز شدیدترین فرار مغزها را تجربه کردیم و حالا در یک جمع‌بندی باید گفت غول خفته مهاجرت بیدار شده است و احتمالاً ضربه را شدیدتر از هر زمان دیگری خواهیم دید. به گفته وی بررسی که در بهار ۱۴۰۱ بین ۶ هزار نفر از فعالان حوزه کسب‌وکار انجام شده است نشان می‌دهد حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از افراد میل به مهاجرت دارند.
یک دلیل اصلی مهاجرت نیروهای متخصص به خصوص در حوزه تکنولوژی، وضعیت اینترنت و فیلترینگ در ایران است. این وضعیت مطلوب اکوسیستم‌های نوآوری در کشورهای منطقه است که با ترکیب کردن آن با طرح‌هایی چون استارتاپ ویزا فضای کسب و کار ایران را از جریان نوآوری خالی کرده است. افشین کلاهی رییس کمیته دانش بنیان اتاق بازرگانی معتقد است: زمانی افتخار کشور این بود که ما نیروی جوان و تحصیل‌کرده و آماده به کار داریم و الآن داریم آنها را از دست می‌دهیم، واقعاً کار کردن در ایران با وجود مشکلات فعلی، محدودیت‌هایی که ممکن است در آینده پیش بیاید و ناامنی اقتصادی، سخت و شاید غیرقابل تحمل شده است.
