در روزگاری که اولین زنگ های تلفن همراه در ایران به صدا درمی آمد، او سکاندار وزارتخانه ای بود که متولی ارتباطات در کشور است، نزدیک به دو دهه است که تلفن همراه در ایران زنگ می خورد و ضریب نفوذش در کشور به زودی از ۱۰۰درصد می گذرد، اما او هنوز تلفن همراه ندارد. محمدرضا عارف، ۲۷ آذر۱۳۳۰ در یزد متولد شد، در سال۴۸ در المپیاد ریاضی رتبه اول کشور و سال۴۹ رتبه دوم را در کنکور کسب کرد و امروز به عنوان سیاستمدار و استاد دانشگاه در ایران، شخصیتی کاملا شناخته شده است. وی بین سال های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ معاون اول رئیس جمهور ایران سیدمحمد خاتمی بود و در حال حاضر عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو پیوسته فرهنگستان علوم، رئیس انجمن رمز ایران و استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف است و در ۶ماه نخست سال جاری به دلیل فعالیت های انتخاباتی و کاندیداتوری?در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بیش از پیش در مرکز توجه قرار گرفت.دکتر عارف دارای مدرک کارشناسی از دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکترا از دانشگاه استنفورد آمریکا، همگی در رشته مهندسی برق بوده است و از آنجایی که زمینه تحقیقاتی اش نظریه اطلاعات و رمزنگاری است، سال هاست که سکاندار انجمن رمز ایران است. وی به عنوان یکی از نظریه پردازان مطرح جهان در نظریه اطلاعات موفق به معرفی شبکه مخابراتی معروف Aref Networkشد و در راستای گسترش علم مخابرات در کشور، دکترای برق مخابرات در دانشگاه های تربیت مدرس، صنعتی اصفهان و یزد را راه اندازی کرده است.محمدرضا عارف در دوران حیات سیاسی خود مسئولیت های مهمی را در جمهوری اسلامی ایران عهده دار بوده و هست؛ به نحوی که بین سال های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ رئیس دانشگاه تهران و از سال۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ ریاست وزارت پست و تلگراف و تلفن (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فعلی) را عهده دار بود و همچنین بین سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۰ پس از ادغام سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی، اولین رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور بود؛ او عضو پیوسته فرهنگستان علوم نیز هست و در زمان ویرایش این مطلب گمانه زنی هایی برای برعهده گرفتن ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام توسط وی شنیده می شود.وزیر وزارتخانه سابق پست و تلگراف و تلفن، به فناوری اطلاعات و ارتباطات نگاه متفاوتی دارد، از رشد بی رویه آن نگران است و هشدار می دهد که در کنار رشد فناوری باید علم نیز رشد کند. از سوی دیگر به رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور نمره قابل قبولی می دهد. او را می توان انسان خوش بینی خطاب کرد چراکه در لابه لای صحبت هایش دو بار تاکید کرد که «نیمه پر لیوان را ببینیم.» وی که در روزگاری که اولین زنگ های موبایل در ایران به صدا درمی آمد خود سکاندار وزارتخانه ارتباطات کشور بود، معتقد است که فرهنگ استفاده از موبایل در ایران وجود ندارد و با این وجود علاقه ای به داشتن این کالای ارتباطی نیز نداشته و به همین دلیل است که هیچ سیم کارتی ندارد.از آنجایی که دکتر عارف با توجه به فعالیت های گسترده اش شخصیتی چندبعدی دارد، گفت وگو با وی می توانست یک گفت وگوی چندبعدی باشد، اما در این گفت وگو تلاش شد تا خط مشی مشخصی با توجه به موضوع فناوری اطلاعات و ارتباطات رعایت شود. البته نباید فراموش کنیم گفت وگو با فردی که بر این باور است اگر کمتر حرف بزند راندمان کارش بیشتر می شود، گفت وگوی طولانی نخواهد شد.
در چند سال اخیر رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور به صورت کاملا ملموسی احساس می شود، پیش بینی می کردید که در سال۲۰۱۳ ایران در چنین جایگاهی باشد؟
البته فناوری اطلاعات و ارتباطات را همواره یکی از اولویت های کشور دانسته ایم و با توجه به نیازی که در کشور احساس می شد، فناوری اطلاعات و ارتباطات جزء بحث های صورت گرفته در سند چشم انداز ۲۰ساله قرار گرفت؛ من هم معتقدم که ما در زمینه ICT به نسبت سایر فناوری ها از مزیت نسبی برخورداریم. فاصله ما از دنیا در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کمتر از ۱۵سال است که البته فاصله ایران با سایر کشورهای دنیا در فناوری های کلاسیک خیلی بیشتر از این رقم است و به چند دهه می رسد. شاید اینها می تواند نشات گرفته از یک سری برنامه هایی باشد که در کشور پی گرفته شده است، برای نمونه، فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه سوم و چهارم به خوبی لحاظ و این موضوع باعث رونق آن در کشور شد؛ به دلیل اهمیت توسعه ICT بود که در اوایل دهه۸۰ وزارت پست و تلفن و تلگراف به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تغییر نام داد و در این راستا اساسنامه آن به طور کامل تغییر یافت.
با این وجود کدام بخش های فناوری اطلاعات و ارتباطات را در کشور به طور کلی قوی تر از سایر بخش ها می دانید؟
از نظر امنیت فناوری اطلاعات، کشور به نسبت در شرایط مساعدی است البته فراموش نکنیم که در فضای مجازی هیچ بخشی را نمی توان عالی برشمرد، چراکه همواره توسعه علم رمز همپای تحلیل رمز پیش می رود و همان طور که در رمز گشایی پیشرفت هایی حاصل می شود، در هک کردن و تحلیل آنها هم پیشرفت هایی به صورت موازی و همپا صورت می گیرد. اکنون گاه شاهدیم که سیستمی برای بالا بردن امنیت طراحی می شود و بلافاصله عده ای آن را تحلیل و هک می کنند. در چنین شرایطی هیچ فرد و هیچ دستگاهی نمی تواند بگوید که سیستم من امنیت کامل و مطلق دارد، ام? با توجه به امکانات موجود، ارزیابی سیستم های مختلف از نظر امنیتی کار دشواری نیست و به راحتی می توان برآورد کرد که سیستم های مختلف امن هستند یا خیر.
به نظر شما این پیشرفت مرهون چیست؟
ما اواخر دهه ۷۰ به این نتیجه رسیدیم که لازم است در مورد امنیت فضای تبادل اطلاعات دقت بیشتری صورت گیرد، در همان دوران انجمنی با نام انجمن رمز تشکیل شد که با رویکرد توسعه علم رمز نگاری در دانشگاه ها و تقویت تحقیقات در این زمینه و در عین حال پاسخگویی به نیاز های مردم و حکومت گام بردارد. در برنامه سوم توسعه، توجه خوبی به بحث امنیت اطلاعات صورت گرفت و اولین سند امنیت تبادل اطلاعات در آن دوره به تصویب رسید، که البته کاستی ها و کم لطفی هایی در اجرای این طرح وجود داشت. در حال حاضر نیز انجمن رمز آمادگی کامل دارد تا در زمینه های مختلف به همکاری با بخش های دولتی و غیردولتی پرداخته و راهکارها و مشاوره های خود را در زمینه مسائل امنیتی به آنها ارائه کند.
برای آن که در این زمینه قوی تر شویم چه راه حلی دارید؟
ممانعت از خرید کالاهای خارجی، خرید برخی کالاهای خارجی علاوه بر این که اجحاف به تولید کننده داخلی محسوب می شود از نظر امنیتی هم مشکلاتی را برای کشور به دنبال دارد؛ درواقع در ایران با وجود نیروهای انسانی متخصص در این زمینه از توان علمی مناسبی برخوردار هستیم.
اگر امروز سکاندار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بودید مهم ترین دغدغه شما چه بود؟
همان دغدغه ای که در آن سال ها داشتم؛ توسعه فناوری های مدرن و حتی الامکان با بومی کردن آن.
اگر امروز وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بودید شبکه ملی اطلاعات را هم راه اندازی می کردید؟
بله! شبکه ملی ارتباطات یک ضرورت است، ولی نمی تواند جایگزین اینترنت جهانی شود؛ از نظر امنیتی و از نظر هزینه ای بسیار باصرفه خواهد بود، سرعت بالاتر و امنیت بهتری دارد، اما ارتباطی به شبکه اینترنت جهانی ندارد. ما نباید کاربران مان را از شبکه های روز دنیا محروم کنیم تا کاربران با فرض رعایت قوانین بتوانند داوطلبانه از خدمات شبکه جهانی نیز بهره مند شوند.
آن فاصله ۱۵ساله ای را که در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات با دنیا داریم را می توانیم پر کنیم؟
نمی توان گفت این فاصله دقیقا ۱۵ساله است، درواقع نزدیک به دو دهه است، البته کشور ما در زمینه نیروهای متخصص و دانشگاهی در این حوزه و شاخه های مختلف آن در حد بسیار مطلوبی قرار دارد و با یک حرکت جهشی می توانیم فاصله خود را با کشورهای دیگر کمتر کنیم، اما معتقدم کشور از لحاظ امنیتی در فضای مجازی به نسبت در وضعیت بهتری است. البته اگر در این مقوله مطابق توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات پیش نرویم هرگز با آرامش در این حوزه مواجه نخواهیم بود، به خصوص در زمانی که هر روز با آماج حملات سایبری مواجه هستیم و باید اعتماد مردم را در این خصوص حفظ کرد.
از اعتماد مردم صحبت کردید، به نظر شما مردم چقدر از وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور راضی هستند؟
به هرحال کیفیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح مطلوبی قرار ندارد، سرعت پایین اینترنت خود یکی از موارد نارضایتی است که مردم دارند. سرعت پایین اینترنت در دانشگاه ها ما را گاهی با واکنش های عصبی دانشجویان مواجه کرده، اما در کل باید نیمه پر لیوان را دید و به وضعیت فناوری اطلاعات در کشور خوش بین بود.
به نظر شما آیا نرخ خدمات ارتباطی در سبد خانوار می گنجد؟ آیا این نرخ بالاتر از وسع مردم نیست؟
مردم ایران مردمی صبور و تسلیم قیمت ها هستند، آنها به قیمت هایی که برایشان وضع می شود عادت کرده اند که البته این خصلت مردم نجیب نه تنها از بار مسئولان نمی کاهد، بلکه مسئولیت شان را سنگین تر می کند. اما در کل تعرفه های ارتباطی در سبد خانوار می گنجد، اما این کیفیت پایین است که بیشتر برای مردم آزاردهنده شده است؛ کیفیت پایین تلفن همراه خود یکی از مسائلی بود که مردم هر روزه با آن مواجه بودند و برایشان دردسر ایجاد می کرد.
درخصوص پیشرفت فناوری در دنیا نظرتان چیست؟
در دنیای امروز فناوری جلوتر از علم پیش رفته است که در کل با این اتفاق مخالف هستم و معتقدم این موضوع مشکل زا خواهد بود. اگر فناوری مطابق علم پیش برود، رفاه، آسایش و آرامش را به همراه خواهد داشت، ولی اگر فناوری حاکم بر علم شود می تواند بر انسان نیز حاکم شود. علمای دلسوز متوجه این اتفاق هستند که باید فناوری حساب شده باشد تا بتواند مفید واقع شود، درواقع حاکمیت علم مهم تر از حاکمیت فناوری است.
