دنیای کسب و کارهای آنلاین و اینترنتی در ایران در یک دهه اخیر رشد خیره کننده‌ای را تجربه کرده است. این رشد آنچنان سریع اتفاق افتاده است که کسب و کارهای سنتی در بعضی از حوزه ها حتی زمان کافی برای واکنش و مواجهه با این کسب و کارها را پیدا نکردند، اما به یکباره بحران شیوع کرونا این کسب و کارها را با واقعیتی جدید روبرو کرد. فروش برخی از کسب و کارهای دیجیتالی و اینترنتی در کمتر از ۲ ماه با کاهش قابل توجهی مواجه شدند و احتمالا در کمتر از ۶ ماه از بین می روند.
به این آمار توجه کنید:
• بیش از ۷۰ درصد کاهش درآمد در کسب و کارهای حوزه گردشگری و سفر،
• کاهش دو رقمی تعداد سفرهای درون شهری از طریق کسب و کارهای اینترنتی حمل و نقل،
• کاهش بیش از ۶۰ درصدی سفارش آنلاین غذا،
• کاهش بیش از ۷۵ درصدی خریدهای گروهی و خریدهای آنلاین بلیط.
این اعداد یادآور حباب دات کام در سال های ابتدایی قرن ۲۱ هستند، زمانی که شاخص نزدک (NASDAQ) هر روز یک رکورد جدید ثبت می کرد و اما سال ۲۰۰۳ فرا رسید و روی دیگر سکه نمایان شد. شاخص ها ریختند و کسب و کارهای زیادی ورشکست شدند. برخی از شرکت ها در کمتر از یک سال ارزش سهامشان از نزدیک به ۳۰۰ میلیون دلار به صفر دلار رسید. بحرانی که تحولی جدی در کسب و کارهای آنلاین و اینترنتی در دنیا ایجاد کرد. کسب و کارهای نجات یافته از این بحران دیگر آن شرکت های قبل از بحران نبودند.
دو درس آموزه مهم از این بحران برای شرکت های آنلاین و اینترنتی باقیمانده بود: الف) باید به طور مستمر و جدی به نوآوری توجه کنند و ب) باید ریسک خود را از طریق گسترش پرتفوی کسب و کارهای فعال کاهش دهند. این واقعیت در ایران نه به واسطه بحران دات کام یا بحران های اقتصادی رایج، که از مسیر ویروس مرموز و فراگیر کرونا رخ داد. بحرانی که عصر کسب و کارهای آنلاین و اینترنتی در ایران را به قبل و بعد از کرونا تقسیم می کند.
امروز شرکت های اصلی ایرانی که درگیر این بحران هستند (و به احتمال زیاد به زودی خبر تعطیلی آنها یا ادغام در سایر کسب و کارها را خواهید شنید) از همان مجموعه هایی بودند که دو درس آموزه اشاره شده را بکار نگرفتند. نوآوری فرایندی مستمر و نیازمند صرف زمان و هزینه است. اینکه یک شرکت پلتفرمی را توسعه دهد و انتظار داشته باشد تا مدتی طولانی به واسطه این پلتفرم باقی باشد تصویری سنتی از رفتار در کسب و کارهای نوین است. شرکت های آنلاین و اینترنتی در دنیا دریافته اند که نوآوری و توسعه پرتفوی کسب و کارها به چه میزان در جلوگیری از سقوط های بزرگ مهم است.
هم اکنون در ایران نیز این واقعیت به شکلی مشهود قابل درک است. کسب و کارهایی که پرتفوی وسیع تری داشتند شاید در یک حوزه در حال ضرر باشند، ولی در حوزه ای دیگر در حال جبران ضرر هستند. اگر حتی رشد ندارند حداقل می توانند باقی باشند. به طور مثال شرکت هایی که تنوعی از کسب و کارهای آنلاین تحویل (دلیوری) را تجربه می کنند شاید در یک حوزه مانند تحویل غذا سقوط می کند ولی در یک حوزه مانند تحویل اقلام سوپرمارکتی رشد می کند. ضررها و سودها هم را تعدیل می کنند و اجازه بقا در بحران ها را به کسب و کار می دهد، ولی اگر کسب و کاری صرفا بر تحویل غذا بوده باشد احتمالا الان نیست یا تا ماه های دیگر نخواهد بود؛ این واقعیت دنیای کسب و کارهای آنلاین و دیجیتال است.
کسب و کارهای آنلاین و اینترنتی برای دوران پساکرونا باید دو ویژگی را باور کنند؛
اول: باید نوآور باشند، به طور مستمر و جدی. باید وقت و هزینه برای نوآوری بگذارند.
دوم: باید ریسک های خود را از طریق توسعه پرتفوی کسب و کارهای فعال کاهش دهند. یا خودشان توسعه می دهند یا از طریق مدل های همکاری و توسعه کسب و کار همچون اکتساب و ادغام (M&A) این مهم را به نتیجه می رسانند.
آینده پساکرونایی متعلق به کسب و کارهای نوآورتر و با گستره عمل بیشتر خواهد بود؛ این واقعیت دنیای کسب و کارهای آنلاین و اینترنتی است.
