در شرایطی که جهان با سرعت به سمت تحول دیجیتال حرکت می‌کند، بررسی وضعیت فناوری اطلاعات در ایران نیازمند تحلیلی عمیق و موشکافانه است. در این راستا با شاهین سمیع عادل پژوهشگر و تحلیلگر حوزه مدیریت فناوری اطلاعات گفتگویی تخصصی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
شاهین سمیع عادل پژوهشگر و تحلیلگر حوزه مدیریت فناوری اطلاعات
آسیب‌شناسی شما از وضعیت مدیریت فناوری اطلاعات در ایران چیست؟
سمیع عادل در پاسخ به این سؤال گفت: آنچه امروز در حوزه فناوری اطلاعات ایران شاهد آن هستیم، تراژدی دردناک سیاست‌گذاری‌های متناقض و مدیریت جزیره‌ای است. در طول سه دهه گذشته، هر دولتی با شعارهای پرطمطراق، سودای تحول دیجیتال داشته، اما در عمل تنها به تکرار الگوهای شکست خورده پرداخته است. مدیران ما گرفتار در الگویی شده‌اند که من آن را «اثر تتریس مدیریتی» می‌نامم، آنها صرفاً به دنبال چیدمان موقت پازل‌های سازمانی خود هستند.
وضعیت زیرساخت‌های ارتباطی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وی در پاسخ اظهار داشت: نگاهی به وضعیت زیرساخت‌های ارتباطی و پهنای باند کشور، داستان غم‌انگیز بی‌تدبیری را روایت می‌کند. در حالی که کشورهای همسایه ما در خلیج فارس به سمت شهرهای هوشمند و اینترنت نسل ششم حرکت می‌کنند، ما همچنان درگیر مسائل ابتدایی پوشش شبکه و فیلترینگ هستیم. این رویکرد سطحی، شکاف دیجیتالی ما با جهان را هر روز عمیق‌تر می‌کند.
چالش‌های اصلی در حوزه دولت الکترونیک را چه می‌دانید؟
سمیع عادل گفت: وضعیت پروژه‌های دولت الکترونیک، نمونه بارز ناکارآمدی سیستماتیک است. سامانه‌های متعدد و ناهمگون، عدم یکپارچگی داده‌ها، موازی‌کاری‌های پرهزینه و فقدان استانداردهای یکپارچه، همگی نشان از بی‌برنامگی دارد. هر وزارتخانه و سازمانی، جزیره‌ای مستقل است و هر مدیری بدون توجه به زیرساخت‌های موجود، پروژه‌های جدیدی را آغاز می‌کند.
تأثیر این وضعیت بر سرمایه‌های انسانی کشور چگونه است؟
وی تصریح کرد: آنچه بیش از همه دردناک است، هدررفت سرمایه‌های انسانی و مالی کشور در این چرخه معیوب است. نخبگان و متخصصان یا جذب شرکت‌های خارجی می‌شوند یا در داخل کشور، درگیر پروژه‌های تکراری و بی‌حاصل. بودجه‌های کلان به جای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اساسی، صرف خرید تجهیزات گران‌قیمت و سیستم‌های موازی می‌شود.
راهکار برون‌رفت از این وضعیت چیست؟
سمیع عادل تأکید کرد: در این برهه حساس تاریخی، دیگر نمی‌توان با مسکن‌های موقت و راه‌حل‌های سطحی، درد عمیق عقب‌ماندگی دیجیتال را تسکین داد. آنچه نیاز داریم، بازنگری اساسی و عمیق در ساختار حکمرانی فناوری اطلاعات کشور است.
این پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات افزود: من سه سطح راهکار را پیشنهاد می‌کنم؛ نخست در سطح حاکمیتی، باید یک نهاد فراسازمانی با اختیارات کافی برای یکپارچه‌سازی و هماهنگی سیاست‌های فناوری اطلاعات ایجاد شود. این نهاد باید فارغ از تغییرات دولت‌ها، مسئولیت تدوین و اجرای نقشه راه جامع توسعه دیجیتال کشور را بر عهده بگیرد. در سطح دوم که سطح زیرساختی است، باید تمرکز بر توسعه شبکه ملی اطلاعات با رویکردی متوازن باشد؛ رویکردی که هم به نیازهای امنیتی توجه کند و هم مانع از توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال نشود. همچنین باید سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه‌های راهبردی مانند مراکز داده، زیرساخت‌های ابری و شبکه‌های نسل جدید در اولویت قرار گیرد. در سطح سوم که سطح اجرایی و عملیاتی است، باید اصلاحات ساختاری در نظام بودجه‌ریزی و تخصیص منابع فناوری اطلاعات صورت گیرد. پایان دادن به موازی‌کاری‌ها، تجمیع سامانه‌های مشابه و ایجاد پنجره واحد خدمات دولت الکترونیک از ضرورت‌های این سطح است.
پیام نهایی شما برای مسئولان و سیاست‌گذاران چیست؟
وی در پایان گفت: در آستانه انقلاب چهارم صنعتی و عصر هوش مصنوعی، وضعیت ما از همیشه اسفبارتر است. کشورهای منطقه در حال سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه‌های نوظهور مانند متاورس، رایانش کوانتومی و هوش مصنوعی هستند، در حالی که ما هنوز درگیر چالش‌های دهه گذشته هستیم.سمیع عادل با تأکید بر فوریت موضوع افزود: اگر اصلاحات اساسی صورت نگیرد، نه تنها منابع و سرمایه‌های ملی، بلکه آینده دیجیتال کشور و نسل‌های آینده قربانی این بی‌تدبیری‌ها خواهند شد. ما نیازمند یک جراحی بزرگ در نظام حکمرانی فناوری اطلاعات هستیم. این جراحی شاید در کوتاه مدت هزینه‌بر باشد، اما تنها راه نجات از سقوط دیجیتال است.وی در پایان خاطرنشان کرد: مسئولان باید بپذیرند که عصر مدیریت سنتی و جزیره‌ای در حوزه فناوری اطلاعات به پایان رسیده است. یا باید تن به تحول اساسی در ساختارها و فرآیندها بدهیم، یا باید منتظر عقب‌ماندگی جبران‌ناپذیر در عصر دیجیتال باشیم. فرصت‌های از دست رفته در این حوزه، دیگر قابل جبران نخواهند بود و هر روز تأخیر، فاصله ما را با قافله تحول دیجیتال بیشتر می‌کند.
