بیش از یک دهه قبل لنگر کشتی‌ها در خلیج فارس بلای جان کابل های دریایی، تنها مسیر ارتباطی اینترنتی ایران به شمار می آمد. امروز اما لنگر کشتی با عوامل متعددی مثل کابل های برق، سیستم های فیلترینگ، ضعف زیرساخت های اینترنتی و … جایگزین شده است.
ده سال پیش قطع اینترنت و افت کیفیت شبکه تاثیر اقتصادی چندانی بر کسب و کارها نداشت. امروز اما دسترسی آنی به شبکه ضروری ترین نیاز صدها هزار کسب‌وکار کوچک اینترنتی است. در اقتصاد نحیف و ضربه خورده از تحریم و تورم ایران هرکدام از این کسب و کارهای کوچک حالا به لطف توسعه بسترهای تکنولوژی صدها شغل مستقیم و غیر مستقیم را با کمترین هزینه ایجاد کرده اند. بخش عمده این کسب وکارها روی شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام فعالند و برخی دیگر روی مارکت پلیس های ایرانی مثل دیجی‌کالا، با سلام و دیوار قرار دارند. صدها هزارنفر در پلتفرم‌های تاکسی اینترنتی چون اسنپ و تپسی مشغول به کارند و روزانه میلیون ها سفر شهری را انجام میدهند. ده‌ها هزار نفر در استارتاپ‌های خدماتی مثل پزشکی، ساختمانی به فعالیت می پردازند.
امروزه فقط اینستاگرام به تنهایی یک بستر بزرگ تجارت برای صدها هزار کسب و کار کوچک و خانگی است. بر اساس «گزارش بازار فروشگاه‌های اینستاگرامی و صنعت تجارت اجتماعی در ایران ۱۴۰۱» که توسط تکراسا منتشر شده ۴۱۵ هزار فروشگاه در اینستاگرام فعالیت دارند و حجم مبادلات مالی در سال ۱۴۰۰ در این بستر ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. اشتغال‌زایی مستقیم اینستاگرام بر اساس این گزارش بالغ بر یک میلیون نفر تخمین زده شده است.
همچنین بر اساس گزارش مرکز آمار درآمد حدود ۱۱ میلیون ایرانی به شبکه‌های اجتماعی وابستگی دارد و نقش پلتفرم‌های خارجی در این مورد بسیار پررنگ‌تر از پلتفرم‌های مشابه داخلی است به‌طوری‌که آمارها حاکی از آنند که ۸۳درصد درآمد کسب‌وکارهای فعال در این حوزه وابسته به اینستاگرام است.
تاثیر قطع اینترنت بر کسب‌وکارهای کوچک
تاثیر قطع اینترنت بر کسب و کارهای کوچک به سادگی قابل محاسبه نیست به خصوص آنکه اغلب این کسب و کارها کاربران عادی هستند که به صورت خانگی مشغول به یک فعالیت کوچک اقتصادی هستند.
قطع اینترنت در سال ۱۳۹۸ که به دنبال وقایع اجتماعی رخ داد یکی از نمونه‌های قابل توجه است. بر اساس اطلاعات زیرساختی که ابرآروان در آن زمان منتشر کرد ۱۸ هزار کسب‌وکار کوچک در زمره بزرگ‌ترین بازندگان اکوسیستم به خاطر قطعی اینترنت بودند و نتوانستند تا مدتی پس از اتصال مجدد اینترنت به جایگاه پیشین خود بازگردند.
پشوتن پورپزشک بنیانگذار استارتاپ پادرو که در زمینه ارائه زیرساخت فروش به فروشگاه‌های اینستاگرامی و پشتیبانی لجستیکی کسب و کارهای کوچک فعال است به « فردای اقتصاد » می گوید: امروزه در حوزه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، سه دسته کسب و کار به طور مستقیم به اینترنت و شبکه های اجتماعی مثل اینستاگرام وابسته اند : نخست کسب و کارهای خرد که از شبکه های اجتماعی برای فروش کالا و خدمات خود استفاده می کنند، دوم کسب و کارهای خانگی و سوم فروشگاه های بزرگتر که از این فضا به عنوان بازوی فروش و بازاریابی خود بهره می برند. تاثیر افت کیفیت بر هر سه دسته تقریبا یکسان است و مهمترین آن افزایش بیکاری و حذف شدن ده ها هزار شغلی است که با هزینه بسیار اندکی در این بستر ایجاد شده اند.
به گفته پورپزشک هر نوع اختلالی روی اینترنت هم آثار اقتصادی و هم روانی به فعالان این بخش وارد می کند به خصوص بسیاری از این افراد به حالت خود اشتغالی با کمک گرفتن از هنر دست خود و خانواده شان از این بستر استفاده می کنند. اغلب این افراد توان تهیه هزینه برای کسب وکار بزرگ را ندارند و این مسیر درآمدی را بدون کمک گرفتن از دولت ایجاد کرده اند و حتی افراد دیگری را هم در روندهای توسعه ای خود به خدمت گرفته و اشتغال ایجاد کرده اند.
پورپزشک معتقد است : هر آنچه بر سر اینترنت می آید به طور مستقیم به زندگی میلیون ها نفری که از این کسب و کارها منتفع می شود آسیب وارد می کند.
بر اساس گزارش مرکز آمار در زمستان سال گذشته هزینه ایجاد یک شغل در بخش صنعتی بالغ بر یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان بوده است.
پشوتن پورپزشک معتقد است هزینه اولیه ایجاد یک شغل اینستاگرامی حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان است که تفاوت قابل توجهی را با ایجاد شغل در بخش صنعت نشان میدهد. به گفته وی اما همین مزیت ایجاد شغل با هزینه پایین در صورت احساس عدم امنیت ناشی از بی ثباتی اینترنت به راحتی می تواند به آمارهای بیکاری کشور بیفزاید. پورپزشک معتقد است: با توجه به اشتغال یک میلیون نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در اینستاگرام، آسیب های ناشی از افت یا قطع اینترنت به راحتی قابل جبران نیست و در صورت اتفاق کل زنجیره تامین این عرصه شامل فعالان و کسب وکارهای حوزه لجستیک یا پرداخت را هم در برمیگیرد و به نوعی کل اکوسیستم را تحت تاثیر قرار میدهد.
سیاست عذرخواهی و ادامه اختلالات اینترنتی
هفته گذشته قطع برق یکی از مراکز شرکت زیرساخت باعث چندساعت اختلال وسیع اینترنتی در سطح کشور شد. هرچند این موضوع ابتدا به شرکت برق نسبت داده شد اما بعدا به تکذیب این شرکت و حتی عذرخواهی وزیر ارتباطات هم کشید.
عیسی زارع پور در صفحه اینستاگرام خود نوشت دلیل اصلی این قطعی برق قدیمی بودن و فرسودگی کابل های برق داخلی مرکز مخابراتی انقلاب بوده است.
این نخستین بار نبود که قطع برق در این مرکز باعث اختلال جدی در اینترنت شد چراکه زمستان سال گذشته آتش سوزی در یکی از بخشهای اصلی در این مرکز هم باعث اختلالات اینترنتی وسیعی شد.
در آن زمان هم مسوولان وزارت ارتباطات به عذرخواهی بابت اختلالات اینترنتی ناشی از آن اتفاق بسنده کردند با این حال بسیاری از اختلالات عموما به مرحله عذرخواهی نمی رسد به خصوص اختلالاتی که اواسط تیرماه گذشته تاکنون به دنبال فیلترینگ سرویس استریم توییچ و ایجاد اختلال در پروتکل های رمزنگاری برای مقابله با فیلترشکن ها و همچنین فعال شدن جست و جوی ایمن گوگل برای همه کاربران رخ داد.
وزیر ارتباطات در تازه ترین اظهار نظر خود اختلالات گسترده در شبکه را تکذیب کرده و گفته است: اقدامی که برای فعال کردن جست‌وجوی ایمن هم انجام دادیم، هیچ اثری روی هیچ سرویس دیگری نداشته است و اگر کسی شواهدی دارد می‌تواند ارائه دهد که تاکنون شواهدی ارائه نشده است.
اما شاید نگرانی جدید کاربران وعده ای باشد که زارع پور برای از کار انداختن فیلترشکن ها داده است. او گفته است: ما برنامه‌ای که در وزارت ارتباطات داریم این است که نیاز مردم به فیلترشکن را کاهش دهیم، برنامه‌ای برای این کار ترتیب داده شده که در زمان خودش اعلام می‌شود.
به نظر می رسد فعلا تمرکز مسوولان به جای حل چالش های فنی و زیرساختی کیفیت اینترنت بر ایجاد محدودیت های جدید برای شبکه های اجتماعی معطوف شده است.
