بحران کرونا به عنوان مهم‌ترین چالش جهانی در قرن حاضر محسوب می‌شود که اثرات عمیقی روی بازیگران اکوسیستم کارآفرینی کشورها گذاشت. از سوی دیگر ویروس کرونا باعث تغییر نگرش و اهمیت تکنولوژی و نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها در ارائه راه‌حل‌های موثر در حل این مشکلات شد. همچنین بسیاری از کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران تحت تاثیر شرایط ویژه‌ای که این پاندمی به وجود آورد، قرار گرفتند.
سرعت تغییر سبک زندگی انسان‌ها و روی آوردن صنایع بزرگ به استفاده از دانش‌های ایجاد شده در کشور منجر به رونق استارتاپ‌ها و سرازیر شدن سرمایه‌ها از طرف فرشتگان سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و… به سمت آن‌ها شد.طبق گزارشی که انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر منتشر کرده است، در اواخر سال گذشته همزمان با شیوع بیماری به شرکت‌های تولیدکننده محصولات بهداشتی و پیشگیری مرتبط با بیماری کرونا بیش از ۱۷۰۰ میلیارد ریال تسهیلات توسط صندوق‌های تخصصی و پژوهش و فناوری اختصاص پیدا کرد.
همچنین در این دوران سرمایه‌گذاری‌های در حوزه سلامت، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی به ویژه در بخش تحقیق توسعه برای یافتن واکسن بیماری کرونا به شدت افزایش یافت.سرمایه‌گذاری خطرپذیر همانند تمامی شاخص‌های اقتصادی تابعی از نرخ رشد اقتصادی است، در این گزارش آمده است که با توجه به پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۱ علیرغم همه مشکلات ساختاری رشد ۲.۳ درصدی را تجربه خواهد کرد.
اکوسیستم کارآفرینی کشور از سال گذشته همانند سایر بخش‌ها با بحران کرونا روبه‌رو بوده است. رونق اقتصاد دورکاری و روی آوردن به پلتفرم‌های آنلاین در حوزه‌های آموزش، خرید، حمل و نقل، خدمات و… فرصت‌های جدیدی برای توسعه کسب وکارها فراهم کرد. در شرایط عادی ایجاد چنین فضایی نیازمند گذر زمان بیشتری بود.
در این میان دخالت دولت برای سرمایه‌گذاری و مشارکت در تاسیس و ایجاد نهادهای شبه دولتی در اکوسیستم سرمایه‌گذاری کشور باعث کاهش توسعه صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تمایل کسب‌وکارها به سرمایه‌گذاری شده است.
رشد ۱۳۰ درصدی سرمایه‌گذاری خطرپذیری در سال ۱۳۹۸
پیش از ورود کرونا به کشور، اکوسیستم کارآفرینی و استارتاپی کشور در سال ۹۸، شرایط سختی داشت. مدام در معرض خبرها و حاشیه‌ها و شوک‌های مختلف قرار می‌گرفت. با این حال طبق این گزارش خدمات سرمایه‌گذاری در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷، رشد ۱۳۰ درصدی را تجربه کرده است که به صورت متوسط حجم سرمایه‌گذاری در هر استارتاپ از ۱۱ میلیارد ریال به ۱۹ میلیارد ریال افزایش یافته است. بر اساس این گزارش اعضای انجمن سرمایه‌گذاری خطر پذیر کشور، در سال ۱۳۹۸ بیش از ۲۳ هزار میلیارد ریال انواع خدمات سرمایه‌گذاری، ضمانت‌نامه و تسهیلات به ارزش ۵۲ هزار میلیارد ارائه کرده است.
همچنین در این گزارش آمده است که خدمات ضمانت‌نامه‌ای اعضای انجمن نسبت به سال ۱۳۹۷ با رشد ۸۴ درصدی به ۹۹۰۰ میلیارد ریال رسیده است که متوسط مبلغ هر فقره ضمانت‌نامه ۴۷ درصد رشد را نشان می‌دهد. گزارشی که انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر منتشر کرده، رشد ۲۲۰ درصدی تسهیلات پرداختی را نشان می‌دهد و متوسط هر فقره تسهیلات با رشد ۲۸۰ درصدی به مبلغ ۳۷۵۰ میلیون ریال در هر قرارداد رسیده است.
ورود بازیگران جدید به اکوسیستم تامین مالی نوآوری کشور در سال ۹۸ یکی از مهم‌ترین دلایل رشد بوده است. با در نظر گرفتن نرخ ارز در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۸، حجم کل اعضای این انجمن از ۱۹۲ میلیون دلار به ۱۶۳ میلیون دلار رسیده است که کاهش ۱۵ درصدی را نشان می‌دهد.
طبق این گزارش با اینکه تعداد شرکت‌های دسته نرم‌افزار و فناوری اطلاعات ۲۶درصد از شرکت‌های سایر دسته‌های فناوری بیشتر است، اما درصد وام دریافتی توسط این دسته فناوری کمتر از ۱۰ درصد است. همچنین یک‌سوم از تسهیلات پرداختی توسط صندوق‌های پژوهش و فناوری به دسته فناوری ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته بوده و دسته کشاورزی و صنایع غذایی کمترین میزان استفاده از تسهیلات را داشته‌اند.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است که صندوق نوآوری و شکوفایی در حوزه خدمات ضمانت‌نامه‌ای با همکاری بانک‌های کشور بیش از ۱۲۰۰۰میلیارد ریال و در بخش تسهیلات پرداختی به شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از ۲۸۰۰۰میلیارد ریال خدمات ارائه داده است. همچنین این صندوق از طریق مدل هم‌سرمایه‌گذاری با مشارکت صندوق‌های تخصصی و پژوهش و فناوری مبلغ ۶۰۰ میلیارد ریال روی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام داده است.
رتبه ۵۰ ایران در شاخص نوآوری جهان
در این گزارش آمده است، در سال ۲۰۲۰ ایران رتبه ۵۰ شاخص نوآوری را به خود اختصاص داده است که در مقایسه با سال ۲۰۱۹، سه رتبه کاهش داشته است. بر اساس این گزارش در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در مجموع ابعاد خروجی نوآوری ایران به ترتیب در جایگاه‌های ۴۶ و ۴۷ قرار گرفته بود. همچنین در طول چهار سال گذشته، ورودی‌های نوآوری در ایران نوسان داشته است و در سال ۲۰۲۰ رتبه ۹۰ را به خود اختصاص داده که ۴ رتبه کاهش نسبت به سال ۲۰۱۹ را نشان می‌دهد.
یکی از نشانه‌های علاقه سرمایه‌گذارهای خطرپذیر به نوآوری را، می‌توان تخصیص و واریز میلیاردها دلار سرمایه به شرکت‌ها و سازمان‌های کشورهایی همانند کانادا، فرانسه، آلمان، انگلستان و بسیاری دیگر از زمان شیوع کرونا دانست.
افت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جهان بخاطر بیماری کرونا
بر اساس این گزارش حوزه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران در سال ۲۰۲۰، پس از شیوع بیماری کرونا فین‌تک، تکنولوژی‌های خودرویی، بیوتکنولوژی، لجستیک و تحویل غذا بوده است. با اینکه در این دوران حوزه‌هایی مانند آموزش، سلامت و… بسیار طرفدار پیدا کرده‌اند، اما میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها در اروپا و آمریکا نسبت به آسیا کمتر بوده است. در این گزارش آمده است که در سه ماهه اول سال۲۰۲۰تعداد۷۶۰۰ قرارداد سرمایه‌گذاری صورت گرفته است که ۵ درصد نسبت به سه ماهه آخر سال ۲۰۱۹ و ۴ درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است.
براساس داده‌های این گزارش، آمار تعداد خروج سرمایه‌گذاران خطرپذیر از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته و همچنین حجم مالی آن در سه ماه اول سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است. در این مدت، سرمایه‌گذاران خطرپذیر از ۳۲۵ شرکت سرمایه‌گذاری شده در سطح جهان خارج شده‌اند که حداقل ۴.۳۰ میلیارد دلار درآمد ایجاد شده است. این عدد نسبت به سه ماهه پایانی سال ۲۰۱۹ کاهش شدیدی داشته است که در آن بازه زمانی ۳۵۳ گزارش خروج و با ارزشی معادل۴.۵۹ میلیارد دلار ثبت شده است.
با طولانی شدن کرونا، شش ماهه اول سال ۲۰۲۰ بازار بسیار کم سودتر و غیرفعالتر از اعداد ثبت شده در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ برای این سرمایه‌گذاران بوده است. در این میان چند معامله بزرگ توانست به افزایش این آمار در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ کمک کند. در حوزه مهندسی مالی، فین‌تک، ۱.۷ میلیارد دلار توسط شرکت کارما کردیت و برای خرید سامانه اعتبار مشتری پرداخت شد که به عنوان با ارزش‌ترین خروج ثبت شد. همچنین ۳.۵ میلیارد دلار توسط شرکت ویسا جهت خرید تکنولوژی پرداخت ثبت شده است. سایر معاملات بزرگ شامل خرید و فروش نرم افزار تلفن همراه ولاسیتی با ۳۲.۱ میلیارد دلار فروش، و خرید ۱۵.۱ میلیارد دلاری شرکت هلمن فریدمن از ارائه دهندهٔ امنیت نرم افزار چکمارکس است. نکته قابل توجه اینکه در لیست معاملات بزرگ خروج بیان شده، استارتاپی از آسیا ثبت نشده است.
بر اساس این گزارش ۱۵ صندوق برتر آمریکا افزایش در نیمه اول سال ۲۰۲۰ مجموعا سرمایه‌های معادل ۷.۲۲ میلیارد دلار داشته‌اند که این میزان بیشتر از نصف افزایش سرمایه‌ها در سال ۲۰۲۰ است. صندوق‌های بزرگ سرمایه‌گذاری خطرپذیر تا این لحظه ۲۴ معامله را انجام دادند که برابر با تعداد معاملات انجام شده در طول سال ۲۰۱۹ است. در حالی که بعضی از این صندوق‌ها افزایش سرمایه خود را قبل از تاثیرگذاری و نااطمینانی کرونا بر بازار انجام داده‌اند، ولی مدیریت آن تا شش ماه پس از آن بسیار درست بوده است
همچنین ارزش معاملات سرمایه‌گذاری خطرپذیر در اروپا در فصل دوم سال ۲۰۲۰ جایگاه سوم را در بین قاره‌ها از آن خود کرده است. مهم‌ترین حوزه‌های مورد توجه سرمایه‌گذاران در اروپا شامل نرم افزار، تحویل غذا و بخش‌های حمل و نقل است.
با توجه به فراگیری کووید ۱۹ در آسیا، کاهش سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این منطقه چندان دور از انتظار نیست. با این حال بر اساس گزارش حتی در شرایط کنونی هم، چهار قرارداد بیش از ۵۰۰ میلیون دلاری در آسیا منعقد شده است. قرارداد ۳ میلیارد دلاری شرکت اندونزیایی گوجک و قرارداد ۸۸۶ میلیون دلاری رقیب سنگاپوری آن یعنی شرکت گرب دو قرارداد مهم منطقه آسیا هستند. اما به صورت کلی روند کلی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیا کاهشی است.
مشکلی که اکنون سرمایه‌گذاران با آن روبرو هستند، همانند مشکل مرغ و تخم مرغ است. زیرا ارزشگذاری‌ها بیانگر معاملات انجام شده هستند و از طرفی نیز انتظار برای کاهش در داده‌های ارزش‌گذاری سبب از دست دادن فرصت‌های خوب و مهم برای این سرمایه‌گذاران خواهدبود. از طرفی سرمایه‌گذاران موفق و باهوش این حوزه، بیشتر به سمت بخش‌هایی متمایل شده‌اند که در حال حاضر جذاب و نویددهنده بنظر می‌رسند و به همین جهت، به کسب‌وکارهایی که به مشکل برخورده‌اند و رشد چندانی ندارند، اعتنا و توجهی نمی‌کنند.
