به قلم سعید احمدی‌پویا مشاور ارشد توسعه کسب و کار و فین‌تک
«کوزه‌گر از کوزه شکسته آب می‌خورد» ضرب‌المثلی است که نقل روز اهالی صنف فناوری اطلاعات درباره انتخابات صنف است. سامانه انتخابات هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای (نصر) در روز پنج‌شنبه ۲۹ آبان، با چالش‌های عدیده‌ای روبه‌رو شد و در ساعاتی از زمان مجاز اخذ رای، امکان رای‌دهی مهیا نشد و انتخابات تا ساعت ۱۷روز شنبه اول آذرماه تمدید شد. در این باره چند گزاره مهم قابل تامل است.
نخست آنکه هیات‌مدیره نصر، برای اولین بار ریسک استفاده از یک تکنولوژی نوین را در انتخابات پذیرفته است. فناوری بلاک‌چین، زیرساخت قدرتمندی برای برگزاری انتخابات است که می‌تواند صحت و شفافیت انتخابات را تضمین کند. این تمهید مورد استقبال فعالان حوزه فناوری اطلاعات قرار گرفت و این امید را ایجاد کرد که پس از تجربه موفقیت‌آمیز انتخابات نصر، تکنولوژی بلاک‌چین بتواند برای سایر انتخابات صنفی و سیاسی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. پذیرش ریسک نوآوری و قدم گذاشتن در راه جدید از سوی مدیران نصر، امری پسندیده و ستایش‌برانگیز است. نکته دوم که قابل تامل است، بحث انتخاب پیمانکار است. برای عملیاتی کردن نوآوری مذکور، شرکتی بالغ که تجربه‌های متعدد در زیرساخت بلاک‌چین دارد، انتخاب و کار آغاز شد. از سوی دیگر، چند نفر از هیات‌مدیره شرکت پیمانکار، در انتخابات نصر تهران، نامزد انتخابات شدند و هیات نظارت، برای جلوگیری از ایجاد شائبه‌های انتخاباتی، اجرای پروژه انتخابات نصر سایر استان‌ها به جز تهران را به پیمانکار انتخابی واگذار کرد و برای انتخابات نصر تهران، یک شرکت استارت‌آپی را انتخاب کرد. پذیرش ریسک انتخاب یک شرکت استارت‌آپی برای انتخابات مهم نصر تهران، باز نکته‌ای ستایش‌برانگیز در کارنامه مدیران نصر است.
و اما روز انتخابات نتیجه مطلوب حاصل نشد. انتخابات سایر استان‌ها با آرامش برگزار شد اما انتخابات نصر تهران به چالش‌های عدیده‌ای برخورد. چالش نخست، عدم توانایی مدیریت تعداد بالای درخواست‌های همزمان بود. بعد از اتمام مجمع عمومی نصر، تمامی حضار برای اخذ رای به سامانه مراجعه می‌کردند و امکان لاگین و ورود به سامانه را نداشتند. کسانی که موفق به ورود به سامانه شدند، اسامی نامزدهای انتخاباتی برای‌شان نمی‌آمد و در آخر افراد خوش‌اقبالی که لیست را مشاهده می‌کردند، بعد از انتخاب کاندیدای مطلوب خود، کد تاییدیه که باید با پیامک دریافت می‌کردند و در صفحه آخر به عنوای امضای الکترونیکی وارد می‌کردند، دریافت نمی‌کردند. تمامی موارد مذکور نشان از این دارد که سامانه مذکور، تحت آزمون‌های کارآیی نرم‌افزار به‌ویژه تست فشار (Stress Test) قرار نگرفته است و با بالارفتن تعداد کاربران همزمان، کارآیی آن دچار افت مشهودی می‌شود.
و اما چالش دوم. لحظاتی از زمان رای‌گیری دیگر بحث افت کارآیی مطرح نبود، بلکه عدم پاسخگویی سامانه مطرح شد که عنوان شد سامانه مورد حمله امنیتی DDoS واقع شده است. در این حملات، نفوذگران با ارسال درخواست‌های زیاد به سامانه، منجر به خارج شدن سامانه یا سرویس از دسترس می‌شوند. این حملات با شناسایی آدرس IP نفوذگران و بستن پذیرش درخواست از آدرس IPهای متخاصم، تا حدی رفع شد. چالش آخر، اینکه بعد از بازگشت سامانه و آغاز دوباره فرآیند اخذ رای، افرادی عنوان می‌کردند که می‌توانند چند بار رای بدهند. پس از بررسی موضوع مشخص شد که این افراد، اگر کد HASH را که نشان‌دهنده تضمین عدم تغییر در آرا است، دریافت کنند، رای ثبت نهایی است، هرچند در سامانه قابل تغییر باشد و دیگر تغییرات ثبت نمی‌شود و رای در زنجیره بلاک‌چین قابل تغییر نیست. این امر خطای فاحش تجربه کاربری را به اثبات می‌رساند. یک عملکرد صحیح با طراحی یک تجربه کاربری اشتباه، تصور غلط را برای کاربر پدید آورد که می‌تواند چند بار رای بدهد و حتی افرادی را مظنون و مشکوک به سلامت انتخابات گردانید.
با توجه به اقدامات با ارزش و رویکرد پسندیده مدیران نصر، حلقه مفقوده چه چیزی بود که چنین نتیجه‌ای حاصل شد؟ مدیران نصر، همگی از مدیران باسابقه درحوزه فناوری اطلاعات هستند و همگی سکاندار شرکت‌های مهم در این حوزه هستند، اما شاید خلأ مشاوران متخصص در این حوزه، چنین نتیجه دور از انتظاری را رقم زد. تصور کنید مشاورانی در حوزه‌های بلاک‌چین، تولید و آزمون نرم‌افزار، امنیت و خلق تجربه کاربری در کنار مدیران نصر بودند؛ می‌توان حدس زد که احتمال وقوع رخدادهای پیش‌آمده، پایین می‌آمد و شاید تجربه لذت‌بخشی از پیاده‌سازی نوآوری هیجان‌انگیز در امر مهمی مانند انتخابات برای حوزه فناوری اطلاعات به ارمغان می‌آمد. شاخه مشاوران سازمان نصر، زبده‌ترین مشاوران را پس از آزمون احراز صلاحیت، شناسایی و پذیرش می‌کند. مشاوران نصر، همگی این علاقه و توانایی را دارند که در کنار مدیران نصر قرار بگیرند و با علاقه فراوان، بهترین کیفیت را برای سامانه‌های نصر تضمین کنند. این همان حلقه مفقوده‌ای است که نصر را از زنجیره خلق تجربه‌ای دلنشین محروم کرد. به هر تقدیر، نصر خانه تمامی اعضای صنف فناوری اطلاعات است و همه فعالان حوزه فناوری اطلاعات، برای پیگیری مطالبات صنفی خود، خانه‌ای به جز نصر ندارند و تقویت نصر، خواسته تمامی اعضای صنف است؛ به ویژه شاخه مشاوران نصر که هرچند توانایی‌هایشان نادیده گرفته می‌شود و از تجربه‌ها و دانش تخصصی آنان استفاده نمی‌شود. مدیران نصر صرفا به‌دنبال متخصصان هر حوزه، در شرکت‌های متخصص هستند و باز بهتر است برای کوزه انتخابات نصر، مثل دیگری عنوان شود که آب در کوزه و ما تشنه‌لبان می‌گردیم.
