هزارتوی صنعت نرم افزار ایران

در ابتدا می خواهیم طبق نظریه مایکروسافت ، نیازمندی های به گردش درآمدن چرخ صنعت نرم افزار را بررسی نماییم و سپس نگاهی به اقدامات دولت در راستای پیشرفت این صنعت مدرن در کشور بکنیم و در انتها به این موضوع می پردازیم که جایگاه و موقعیت صنعت نرم افزار در کشور چگونه است .طبق نظر شرکت مایکروسافت به گردش درآمدن چرخ صنعت نرم افزار نیازمند چهار عامل تقاضا، سرمایه، نیروی انسانی و فناوری است که هر کدام از این چهار مورد اگر وجود نداشته باشند تولید نرم افزار ناممکن می شود.

تقاضا

برای تولید یک محصول نرم افزاری ، مهترین مورد از نظر بنده این است که نرم افزار تولید شده چه نیازی از متقاضیان را برآورده می کند . یعنی باید بازار هدف کاملا بررسی شود و محصول تولید شده کاملا منطبق با نیاز کاربران طراحی و تولید شود . دقیقا این موضوعی است که بسیاری از برنامه نویسان و صاحبان شرکت های نرم افزاری به آن توجه نمی کنند و تنها به افکار و طرح های خود اکتفا می نمایند .برای بهبود تقاضا در بازار یک سری اقدامات توسط دولت انجام گرفته است با این حال وضع کنونی بازار نرم افزار ایران به سامان نیست.

سرمایه

یکی از دلایلی که باعث شده شرکت های انفورماتیک فعال از توان خود برای تولید استفاده نکنند و کمتر به فکر گسترش واحدهای تولیدی خود باشند ، کمبود منابع سرمایه ای است.
در سال ۸۱ برای اولین بار مبلغ قابل توجهی از بودجه کشور ، به طور مشخص برای گسترش صنعت فناوری اطلاعات و ایجاد اشتغال از این طریق در نظر گرفته شد . مبلغ این بودجه ۱۲۵۰ میلیارد ریال بود . این طرح تکفا نام داشت و تلاش می‌کرد تمام بدنه دولت و ارگان‌های دولتی را به‌طور مؤثر به استفاده از فناوری اطلاعات و به کارگیری توان بخش خصوصی در این مورد با اختصاص بودجه ویژه‌ای تشویق کند. متاسفانه این طرح در سال ۱۳۸۴ با تغییر دولت از الویت ها دولت خارج شد و موفق به ایجاد رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران در آن‌ سال‌ها نشد .

نیروی انسانی

بخش عمده ای از نیروی انسانی صنعت نرم افزار را دانشگاه می تواند تامین کند ولی به دلیل دوری این صنعت از دانشگاه در حال حاضر چنین نیست.در واقع منابع درسی رشته های فناوری اطلاعات در دانشگاهای سراسر کشور با نیازمندی های واقعی بازار کار فاصله بسیاری دارند . همچنین به نظر بنده تنوع گرایش های رشته کامپیوتر در مقطع کاشناسی بسیار محدود است و به نرم افزار و سخت افزار محدود شده که متاسفانه این تقسیم بنده بسیار کلی و بی فایده است

فناوری

برای توسعه فناوری یکی از مدل های موفق در دنیا ایجاد پارک های علم و فناوری است .در ایران نیز پارک های علم وفناوری متعددی ایجاد شده که نمونه های موفقی در بین آنها وجود دارد . در واقعا پارک باید به دانشگاه و مراکز تحقیقاتی در منطقه که برنامه مرتبط با پارک داشته باشد نزدیک باشد و همچنین دانشگاه و مراکز تحقیقاتی جزو صاحبان سهام آن باشد. شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان از نمونه های موفق پارک علم و فناوری کشور می باشد .عرضه نرم افزار بدون وجود بازار بسیار بزرگ به صرفه نیست . این روز ها در کشور خوشبختانه شاهد ظهور نرم افزار هایی با کاربران بسیار زیادی هستیم و همین امر باعث درآمد زایی بسیار خوبی برای آن شرکت ها شده. عملا اعمال تحریم شرکت های آمریکایی برای کاربران ایرانی باعث ظهور این محصولات بومی شده و باعث خشنودی است که نتیجه بسیار خوبی داشته است . فقط هر کجا که متاسفانه دولت سرمایه گذاری کرده پروژه ها شکست خورده چرا که مانند سایر پروژه های دولتی در بقیه صنایع ، کار کارشناسی صورت نگرفته و همچنین مدیران این پروژه ها از دل آی تی بیرون نیامده اند . مانند شبکه های اطلاع رسانی و موتورهای جستجو گر داخلی.در انتها باید عرض کنم که وضعیت صنعت نرم افزار در کشور رو به رشد است و بهترین راه برای افزایش شیب این رشد آموزش نیروی با استعداد جوان بر اساس جدید ترین فناوری ها و سرمایه گذاری صنایع خصوصی روی کسب وکارهای نو و کوچک است .

مشکلات و نقاط قوت این‌بازار

در مقایسه صنعت نرم افزار با صنعت سخت افزار نکات قابل توجهی به چشم می آیند. صنعت سخت افزار به دلیل محدودیت های حمل و نقل ، خرابی و ضایعات ، قیمت کالا از مقدار مشخصی نمی تواند کمتر باشد . اما در مورد محصول نرم افزاری به دلیل عدم وجود این محدودیت ها قیمت محصول نرم افزاری می تواند تا حد صفر پائین بیاید. در نتیجه از لحاظ اقتصادی تولید نرم افزاری که در سطح وسیع عرضه نشود به صرفه نخواهد بود.البته این روزها به لطف فرا گیر شدن گوشی های هوشمند و شبکه های مجازی امکان عرضه نرم افزار به صورت وسیع بسیار ساده تر از گذشته شده است . چند سالی است که شرکت ها روش جدید را برای فروش محصولات نرم افزار ی خود بکار گرفتن ، در این روش که به نام روش پرداخت درون برنامه ای مطرح شده ، کاربر می تواند ابتدا نرم افزار را به صورت رایگان استفاده نماید سپس بر اساس نیازشان به امکانات برنامه ، مبلغی را از طریق درگاه های پرداخت بپردازد. در نتیجه این روش بسیار به افزایش کاربران نرم افزار کمک می کند . از طرف دیگر به علت کم هزینه بودن تولید محصولات نرم افزاری و عدم نیاز به سرمایه اولیه بسیار زیاد محصولات مشابه به هم بسیار زیادی تولید می شوند که بیشتر آنها شکست می خورند . چرا که قبل از تولید به مسائلی مانند بازاریابی و نیاز کاربران توجهی نمی شود و تولید کنندگان بیشتر زمان خود را صرف تولید محصول خود می کنند .
مشکل دیگر ، شیب بسیار تند تغییرات فن آوری در این صنعت می باشد و دائما تکنولوژی های جدید به بازار عرضه می شوند که چنانچه شرکت های تولید محصولات نرم افزاری به این فناوری های نو توجهی نکنند ، حتی با توجه به سابقه بسیار خوب خود به راحتی از بازار حذف می شوند و در این رابطه مثال های زیادی در ایران و سایر کشورها وجود دارد .

نقش تحریم ها و جایگزینی صنعت نفت و صنعت نرم افزار

به نظر بنده تحریم های آمریکا علیه ایران خسارات بسیار زیادی به بدنه آی تی کشور وارد کرده ، به عنوان مثال اپ های ایرانی هر روز در لیست سیاه اپ استور قرار می گیرند و کاربران گوشی های آیفون را دچار مشکلات بسیار زیادی کرده و همچنین شرکت گوگل بسیاری از سرویسهای اینترنتی خود را به روی کاربران ایرانی بسته است . همچنین تراکنش های مالی بین شرکت های نرم افزاری داخلی و خارجی بسیار سخت شده و این امر باعث محدودیت های بسیار برای ارتباط با شرکت های خارجی میشود و با توجه به پتانسیل بسیار زیاد بازار ایران در صنعت نرم افزار داخل ، راه برای فعالیت و سرمایه گذاری شرکتهای خارجی بسته است .ولی از طرف دیگر یکی از نقاط مثبت این تحریم ها ، ظهور شرکت هایی است که اقدام به تولید محصولات و سرویس هایی کردند که مشابه آنها مدت ها بین کاربران اینترنتی سراسر دنیا بسیار محبوب هستند . به عنوان مثال دیجی کالا که یک سایت فروش اینترنتی کالامی باشد با الگو برداری از سایت آمازون توانسته در این حوزه در داخل کشور به موفقیت بسیار زیادی دست پیداکند و همچنین شرکت های موفق تاکسی اینترنتی ، ناشی از آثار مثبت همین تحریم ها هستند. با توجه به نیاز بسیار زیاد کاربران داخلی به این سرویسها و محصولات و عدم فعالیت شرکتهای خارجی در ایران این فضای خالی توسط شرکت های داخلی به بهترین شکل پر شده است .

بررسی نقش نهادهای نظارتی در این بازار

در ایران با توجه به نبود متولی یگانه و دارای اختیارات مناسب و وجود تعدد مراکز تصمیم‌گیری مانند اتحادیه صادرکنندگان، سازمان توسعه تجارت ایران، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور و اتحادیه‌های مختلف صنفی ، نقش نهاد های نظارتی را بسیار کم رنگ کرده .
در واقع یک شرکت نرم افزاری برای شروع به فعالیت دچار سردرگمی بسیاری می شود و نمی دانند باید عضو کدام سازمان و نهاد شوند . بعضی از نهاد ها مانند نظام صنفی رایانه ای کشور که با هدف حمایت از شرکت های نرم افزار ایجاد شده عملا هیچ حمایتی از این شرکت ها نمی کند و آن چنان دچار بروکراسی اداری شده که نمی تواند هیچ کمکی به این صنعت بزرگ بکند و به نظر بنده باید یک NGO با مدیران جوان و صاحبان شرکتهای فعال و موفق در حوزه نرم افزار تشکیل شود و اداره و مدیریت این نهاد مستقل ، باید کاملا متفاوت با سایر نهاد های دولتی باشد و محل رشد ایده های نو در جهت تشویق شرکت های نرم افزاری شود . این نهاد نباید محل رسیدگی به شکایت مشتریان و افراد و اعطای مدرک عضویت شود و این وظایف را به اتحاده فناوری اطلاعات و ارتباطات محول نماید . این نهاد خصوصی و مردمی باید محلی شود تنها برای تبادل نظر بین اعضا و تدوین استانداردهای محصولات نرم افزاری و سرویس های اینترنتی منطبق با استاندارهای جهانی و فرهنگ سازی کاربران و بالابردن دانش مشتریانی که به محصولات نرم افزاری و سرویس های اینترنتی نیاز روزمره دارند ولی اطلاعات کافی از استاندارهای لازم این محصولات را ندارند و چه بسا بخاطر این عدم آگاهی دچار ضرر و زیان بسیاری می شوند .
همچنین نهادهای نظارتی باید قوانینی تصویب کنند که مناقصات دولتی بین شرکتهای مستعد و توانمند به صورت کاملا عادلانه توضیع شود ، البته با ایجاد سامانه ستاد در این راستا حرکت های مثبتی شکل گرفته ولی همچنان شاهد آن هستیم که برخی از شرکت ها ، مناقصات بسیاری را برنده می شوند و عملا توضیع منابع دولتی در این حوزه عادلانه نیست و به دلیل رانت های موجود بسیاری از شرکت های مستعد و نیروهای با استعداد جوان بیکار می شوند ، که این امر موجب گسترش ناامیدی بین جوان ها و خروج این نیروهای متخصص که دولت ها سالیان بسیاری روی آنها سرمایه گذاری کرده می شود و در حقیقت منابع ملی پایمال می شود و از آن طرف ، آن شرکت ها عملا با جمع کردن منابع مالی بسیار، از حوزه آی تی خارج شده و سرمایه ای که از آی تی حاصل شده وارد حوزه های دیگر مانند ساخت و ساز می شود .

سید امیرحسین کمالی نژاد
پدیدآورنده و مالک نرم افزار حسابداری پارسیان

.