سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، به صورت دوره‌ای آمار و اطلاعات بخش‌های مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور را منتشر می‌کند.در آخرین نسخه این گزارش‌ها اما که مربوط به پایان ماهه ششم سال ۹۸ است، مورد عجیبی به چشم می‌خورد.این آمار حاکی است که ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت ثابت و سیار ایران در این دوره نسبت به سال ۹۷ کاهش یافته است.
آمار رگولاتوری نشان می‌دهد که تعداد مشترکان اینترنت پرسرعت سیار، یعنی همان کاربران اینترنت موبایل، از ۶۴ میلیون و ۱۳۷ هزار و ۱۱۲ مشترک در سال ۹۷، به ۶۳ میلیون و ۶۱۷ هزار و ۷۷۷ مشترک رسیده است. بر همین اساس، ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت سیار نیز که در سال ۹۷ به میزان ۷۸٫۱۴ درصد محاسبه می‌شده، در شش ماه اول سال ۹۸ پسرفت داشته و به ۷۶٫۵۸ رسیده است.
در زمینه اینترنت پرسرعت ثابت وضعیت حتی بدتر از این است. بر اساس این آمار ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت ثابت، از ۱۲٫۶۵ به ۱۰٫۶۱ درصد رسیده و در واقع بیش از ۱۶ درصد افت کرده است. تعداد مشترکان اینترنت پرسرعت ثابت نیز از ۱۰ میلیون و ۳۸۱ هزار و ۴۸۳ مشترک به ۸ میلیون و ۸۱۳ هزار و ۲۸۲ مشترک رسیده است.
طبیعی است که وقتی تعداد مشترکان و ضریب نفوذ اینترنت ثابت و سیار، هم زمان کاهش پیدا می‌کند، در ضریب نفوذ اینترنت کشور نیز شاهد افت خواهیم بود. بر این اساس ضریب نفوذ اینترنت نیز از ۹۰٫۷۸ به ۸۷٫۱۹ درصد رسیده و تعداد کاربران اینترنت کشور نیز حاصل جمع تعداد مشترکان اینترنت پرسرعت ثابت و سیار، یعنی ۷۲ میلیون و ۴۳۱ هزار و ۵۹ مشترک است.
اما دلایل این افت در تعداد کاربران و ضریب نفوذ اینترنت چیست؟
اینترنت پرسرعت ثابت: از نفس افتاده
در زمینه اینترنت پرسرعت ثابت که با فناوری رایج ADSL در کشور ارایه می‌شود؛ چنین افتی قابل پیش‌بینی بود. واقعیت این است که فناوری ADSL با توجه به قدمت و محدودیت‌هایی که دارد، عملا از رده خارج شده است. از سوی دیگر، سهولت دسترسی به خدمات اینترنتی روی دستگاه‌های همراه و سرعتی که نسل چهارم اینترنت سیار ارایه کرده، تمایل مردم به استفاده از خدمات ثابت را کاهش داده است.
اما این فقط یک روی سکه اتفاقی است که برای اینترنت پرسرعت ثابت افتاده است.کارشناسان معتقدند که دو اتفاق در کاهش قدرت رقابت‌پذیری ارایه دهندگان خدمات اینترنت پرسرعت ثابت به شدت موثر بوده است. نخستین اتفاق در این زمینه، با مصوبه ۲۶۶ کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی افتاد.
این مصوبه که در آذرماه سال ۹۶ تصویب و ابلاغ شد، بیان می‌داشت که ارایه کنندگان خدمات دسترسی به اینترنت پرسرعت ثابت از طریق فناوری‌های سیمی(اعم از سیم مسی و فیبر) باید جداول تعرفه‌ای خود را مبتنی بر سرعت و به صورت غیر حجمی (Connection based) تنظیم کنند. در عین حال
ارایه کنندگان خدمات دسترسی به اینترنت پرسرعت مبتنی بر فناوری‌های بی‌سیم (اعم از همراه و ثابت) اجازه داشتند که هم‌چنان جداول تعرفه‌ای خود را مبتنی بر حجم، تنظیم کنند.
نتیجه مصوبه رگولاتوری این بود که شرکت‌های ارایه دهندگان اینترنت ثابت، هم زمان با افزایش حجم مصرف کاربران، برای تنظیم قیمت، ناگزیر از کاهش سرعت دسترسی بودند. این مدل قیمت گذاری و حجمی که گاه به دلیل کاهش سرعت دسترسی بلااستفاده می‌ماند، کاربران را بیش از پیش از دریافت خدمات اینترنت ثابت روی‌گردان کرد و به سوی خدمات اینترنت سیار سوق داد. همین مساله موجب شد که بسیاری از شرکت‌های فعال در زمینه ارایه این خدمات، دچار وضعیت بغرنجی از نظر مالی شوند که به تدریج توان توسعه نیز از آنها سلب شود. همین مساله، به افت گسترش این خدمات انجامیده و عملا به کاهش تعداد کاربران آنها منجر شده است.
اما برخی از شرکت‌ها برای فرار از این بحران، چاره کار را ارتقای سطح فناوری تشخیص دادند و دست به کار جایگزینی فناوری VDSL و FTTC با فناوری از رده خارج ADSL شدند.
در این زمینه هم البته مشکلات کم نبوده است. از سویی، تعداد مجوز‌هایی که رگولاتوری برای راه‌اندازی شبکه‌های دسترسی مبتنی بر FTTC داده، محدود است و از سوی دیگر، شرکت‌ها از همکاری نکردن مخابرات در این زمینه گله دارند؛ زیرا که برای این کار، نصب کابینت شرکت‌ها و اتصال به زیرساخت مخابرات برای اینترنتی پرسرعت تر و با کیفیت‌تر با فناوری‌های مذکور، ضروری است. در این وضعیت، شرکت‌هایی که برای تغییر تکنولوژی اقدام کرده‌اند، با میلیون‌ها پورت خریداری شده مواجه هستند که به دلیل نبود امکان نصب و بهره‌برداری، در انبارشان خاک می‌خورد.
اینترنت پرسرعت سیار: تغییر روش ارزیابی
وقتی اینترنت پرسرعت ثابت با مشکل مواجه شد، کاربران و مشترکان ADSL به سوی اینترنت همراه رفتند. این مهاجرت قاعدتا باید موجب افزایش تعداد مشترکان و ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت سیار می‌شد. از سوی دیگر، آمارهای رگولاتوری در حوزه تلفن همراه نیز حاکی از رشد سریع تعداد کاربران تلفن همراه است. بر اساس این آمار تعداد کاربران تلفن همراه در کشور، از حدود ۹۳ میلیون نفر در سال ۹۷، به بیش از ۱۱۶ میلیون مشترک در پایان شهریور ۹۸ رسیده و ضریب نفوذ تلفن همراه نیز از حدود ۱۱۳ درصد به بیش از ۱۱۶ درصد رشد کرده است. افزایش تعداد کاربران هر سه اپراتور اصلی تلفن همراه را نیز در برمی‌گیرد. بنابراین انتظار می‌رفت که با افزایش تعداد مشترکان، ضریب نفوذ اینترنت سیار نیز با رشد مواجه شود که آمار خلاف این را نشان می‌دهد.
گروهی از کارشناسان، مواردی همچون افزایش قیمت دلار و ناتوانی مردم در خرید گوشی‌های هوشمند را یکی از دلایل محتمل در کاهش استفاده از خدمات اینترنت همراه می‌دانند.
اما گویا دلیل اصلی افت ضریب نفوذ، چیز دیگری است.
به گفته کارشناسان، رگولاتوری از امسال روش سنجش ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت را تغییر داده است.
به گفته آنان، پیش از این برای اندازه گیری ضریب نفوذ از VLR استفاده می‌شد. در این روش، به صورت لحظه‌ای شاخص محاسبه و تعداد کاربران اینترنت مشخص می‌شد. اما رگولاتوری در محاسبه آمار جدید از روشی به نام RGS90 استفاده کرده است. در این روش، بررسی می‌شود که آیا مشترک در ۹۰ روز گذشته مصرف داشته است یا نه. این روش محاسبه، از سویی می‌تواند تعداد کاربران اینترنت پرسرعت سیار را تحت تاثیر قرار دهد و از سوی دیگر، در محاسبه سهم بازار نیز، به زیان اپراتورهایی است که دارای مشترکان دائمی بیشتری هستند.
افت ضریب نفوذ و سرعت دسترسی
اما در روزهای اخیر با گزارش‌هایی نیز مواجهیم که نشان می‌دهد جایگاه ایران از نظر سرعت دسترسی به اینترنت پرسرعت سیار در جهان نیز افت کرده است.
گزارش اخیر شاخص جهانی SpeedTest که از سوی موسسه Ookla ارایه می‌شود، حاکی از افت ۶ پله‌ای ایران در فهرست اینترنت پرسرعت است. در حالی که بر اساس این شاخص، متوسط سرعت دانلود اینترنت سیار در جهان، حدود ۳۲٫۰۱ مگابیت در ثانیه است، ایران با رقم ۲۶٫۷۴ مگابیت در ثانیه، در جایگاه هفتادم جهان ایستاده است.
در اینترنت پرسرعت ثابت نیز اگرچه ایران افت رتبه نداشته، اما وضعیت مناسبی ندارد. در زمینه اینترنت پرسرعت ثابت، متوسط سرعت دانلود جهانی ۷۳٫۵۸ مگابیت در ثانیه است. اما ایران که نتوانسته از فناوری‌های روز در این زمینه بهره بگیرد، با متوسط سرعت دانلود نازل ۱۵٫۰۹ مگابیت در ثانیه در رتبه ۱۳۴ جهانی است.
این آمارها نشان می‌دهد که در هر دو زمینه اینترنت ثابت و سیار، نیازمند تدابیری هستیم تا با تشویق سرمایه‌گذاری و تسهیل کسب‌وکار و رقابت، زمینه افزایش سرعت دسترسی افزایش یابد.
باید درنظر داشت که برای توسعه اقتصاد دیجیتال که شورای عالی فضای مجازی، چشم‌انداز آن را تعیین کرده، نیازمند همگامی تمامی بخش‌های مرتبط هستیم و در صورت کاهش سرعت و ضریب نفوذ و از نفس افتادن فعالان و ارایه دهندگان اینترنت در بخش خصوصی، این اهداف دسترس پذیر نخواهد بود.
