«بازداشتگاه اوین» به دلیل شرایط متفاوتی که نسبت به دیگر زندان‌های کشور دارد، به «هتل اوین» هم مشهور شده است. چرایی به‌کارگیری این اصطلاح را بیشتر به برخورد بهتر و مناسبتر بازجوها و مسئولان زندان نسبت می‌دهند اما وقتی پای بندهای مالی این بازداشتگاه به میان می‌آید، این اصطلاح کاملا معنای واقعی به خود می‌گیرد.
به گزارش ایسنا، روزنامه شرق با این مقدمه نوشت: «هتل اوین» با اتاق‌های VIP و لاکچری برای متهمان مالی که در آن حضور دارند، معنا پیدا می‌کند؛ اتاق‌هایی که هرچند نه درست مثل اتاق‌های هتل اما بی‌شباهت به اتاق‌های یک مهمان‌سرا نیستند. اتاق‌هایی با فرش‌هایی ۱۴۰۰ شانه، ال‌سی‌دی‌های بزرگ، یخچال‌های خارجی و …، بندهایی با آشپزخانه صنعتی، آبمیوهگیری صنعتی، لباسشویی اختصاصی و حتی توالت‌های اختصاصی نمونه‌ای از امکاناتی است که در اختیار متهمان مالی در بازداشتگاه اوین قرار دارد. البته این امکانات را سازمان زندان‌ها در اختیارشان قرار نداده بلکه این زندانیان هستند که با هزینه شخصی، محصولات یا خوراک‌های مورد نیاز را تأمین می‌کنند و تلاش دارند زندگی اجباری خود را تحمل‌پذیر کنند.
در چند سال اخیر افراد نامآشنایی در این بندهای مالی جا خوش کرده‌اند؛ افرادی که بارها و بارها در دادگاه‌های ویژه رسیدگی به جرائم اقتصادی، نامشان بر سر زبان‌ها آمده است و همان‌طور که بیرون از زندان هم برای خود امپراتوری به هم زده‌اند، به نظر می‌رسد که آنجا هم فرمانروایی خود را دارند و با پول خرج‌کردن بیشتر برای خود احترام می‌خرند.
برای تهیه این گزارش توصیفی، هم با برخی از متهمان مالی از نوع ویژه که نامشان را هم در دادگاه‌ها شنیده‌ایم، گفتوگو کرده‌ایم و هم با افرادی که به دلایل دیگری مانند ورشکستگی یا مهریه و … پا به این بازداشتگاه گذاشته‌اند و از قضای روزگار با سرویس‌دهی به متهمان پولدارتر، جای خواب و زندگی خوبی برای خود فراهم کرده‌اند. آنها اغلب یا برای مرخصی به بیرون زندان آمده‌اند یا با وثیقه. برخی هم البته از زندان آزاد شده‌اند اما ارتباط خود را با داخل زندان قطع نکرده‌اند. نمی‌خواهند نامی از آنها به میان بیاید یا نام افراد مشهوری که به زبان آورده‌اند، در این گزارش روشن شود.
بنا به وعده‌ای که به آنها داده‌ایم، در این گزارش نام‌های مستعار به کار می‌بریم و نام افراد مطرح را نیز به اختصار می‌آوریم. یکی از آنها که چندان وضع مالی خوبی هم ندارد، می‌گوید: «نگویید در کدام بند بودیم چون ممکن است اثر نامطلوب داشته باشد. پولدار که چیزی‌اش نمی‌شود، باز هم با پول بیشتر، هرچه را می‌خواهد به دست می‌آورد اما این ضعیف‌ترها هستند که ضرر می‌کنند … آخر می‌دانید؟ آنهایی که پول بیشتر دارند، برای اینکه آپشن بگیرند، زندانی‌های مالی ضعیف‌تر را حتی آزاد می‌کنند یا به آنها غذاها و امکانات بهتری می‌دهند. جابه‌جا هم بشوند، در بند جدید باز هم همین کارها را می‌کنند اما ضعیف‌ترها مثل روال این دنیا، باز هم ضرر می‌کنند».
«شهردار» در زندان
«رضا» به اتهام تحصیل نامشروع در زندان به سر می‌برد. هنوز اتهامش اثبات نشده اما چون دستش به دهانش می‌رسد، هم‌اتاقی‌هایی مثل خودش دارد. او هماتاقی «ح. ب. د» بود و خاطرات زیادی از او برای گفتن دارد. از او می‌پرسم وضعیت بند مالی چگونه است؟ آنجا را این‌گونه توصیف می‌کند: «بندی که من در آن بودم، یک راهروی دراز به نام کریدور داشت که سه سالن دارد. وارد هر سالن که می‌شوید، ۱۰، ۱۲ اتاق دارد که هر اتاق ۳۰ متر تا ۶۰، ۷۰ متر است. اتاق در ندارد، یک پرده دارد که باید کنار باشد تا افسرنگهبان بتواند موقع عبور داخل اتاق را ببیند. دورتادور تخت است، یخچال و تلویزیون هم دارد».
پای حرف‌هایش می‌نشینم. ادامه می‌دهد: «آنجا زندانی‌ها خرج زندان و خرج یکدیگر را می‌دهند. من دو باری که زندان بودم، خرج یک اتاق را می‌دادم. در زندان هفته‌ای یک بار میوه، نان صنعتی، سبزی، بستنی و لبنیات می‌آید. هر اتاق جداگانه برای خودش خرید می‌کند. هر اتاق «مسئول اتاق» و «شهردار» دارد. وظیفه شهردار این است که کارهای خدماتی اتاق را انجام بدهد و مسئولیت اتفاقاتی که در اتاق می‌افتد هم با مسئول اتاق است. معمولاً فرد باسابقه را مسئول اتاق می‌کنند».
می‌خندد و به طعنه می‌گوید: «زندان جایی است که سابقه زندانی ارزش دارد و هرچه باسابقه‌تر باشید، سمت بالاتری می‌گیرید».
وکیل‌بند در زندان کیست؟
انگار دارد اعضای یک خانواده را تشریح می‌کند: «هر سالن یک «وکیل‌بند» دارد. یکی از زندانی‌ها را مسئول سالن می‌کنند و هر زندانی جدیدی که می‌آید این فرد تعیین می‌کند کدام اتاق برود و باید جوابگوی اتفاقات باشد. به‌نوعی وکیل‌بند نماینده رئیس زندان است و اتفاقات را گزارش می‌دهد. وکیل‌بند خط تلفن اختصاصی دارد و هر هفته می‌تواند ملاقاتی داشته باشد و دیگران هر دو هفته یکبار».
رضا می‌گوید: «اوین جای تر و تمیزی است چون هر روز سه نوبت تمیز می‌شود. شب‌ها جیره صبحانه را می‌دهند و صبح زود، نان می‌دهند. مسئول اتاق باید این موارد را مدیریت کند مثلاً نان را تقسیم کند. هر کسی دو نان لواش دارد و بیشتر از این را باید از فروشگاه بخرد».
این سؤال در ذهنم می‌پیچد که زندانی‌های مالی چطور در زندان می‌توانند هر چه را که می‌خواهند، تهیه کنند. چرا سازمان زندان‌ها این امکان را به متهمانی می‌دهد که دانه‌درشت‌هایشان، حقی را بیرون از زندان ناحق کرده‌اند، اما باز هم به این می‌رسم که «هر چه بیشتر پول بدهی بیشتر آش می‌خوری».
با این حال، آنکه جای یکی از همین متهمان تقریباً دانهدرشت نشسته، دیدگاه دیگری دارد: «زندانی مالی اصولاً امکان ویژه را از زندانیان می‌گیرد، نه از زندان. برخی از زندانیان هستند که برای زندان خرج می‌کنند. من دو بار نزد رئیس زندان رفتم. مثلاً به او گفتم من هر هفته ملاقات می‌خواهم. دو نامه به من داد که به مددکاری بروم و دو زندانی مالی با مبلغ کم را آزاد کنم. با مددکاری هماهنگ کردم و چک بانکی را دادم. این دو نفر که آزاد می‌شدند، امتیاز هر هفته یک ملاقات را می‌گرفتم».
«زندانی‌هایی که پول بیشتری دارند، حق بیشتری هم در زندان دارند. آنها حتی برای خود سازمان زندان‌ها هم خرج می‌کنند. به متهمان ضعیف‌تر رسیدگی می‌کنند. طبیعی است که امکانات بهتر و بیشتری داشته باشند. مثلاً دستشویی زندان خراب می‌شد، یک نفر هزینه را پرداخت می‌کرد و طبیعتاً امکاناتی در زندان به دست می‌آورد یا سیستم صوتی خراب می‌شد، به چهار پنج نفر می‌گفتند نفری فلان مبلغ بدهید. امکانی که ما داریم این است که من به وکیل‌بند می‌گویم این مشکل را حل می‌کنم ولی اتاقم خلوت باشد مثلاً اتاق من از ۱۴ نفر شلوغ‌تر نشود و او هم می‌پذیرد».
اتاق‌ها چندنفره‌اند؟
رضا: «سال قبل در اتاق هفت‌نفره بودم و همان اتاق امسال ۱۷ نفره شده بود. در یک اتاق ۳۰ متری، ۱۵ تخت داشت و بقیه کف‌خواب بودند. سال قبل تخت‌های بالا، انبار بود و کسی روی تخت سوم نبود و موادی را که می‌خریدیم، آنجا می‌گذاشتیم. امسال خبری از انبار نبود و فقط بالای دو تخت، انبار شده بود».
زندان اوین، زندان سیاسی‌ها، امنیتی‌ها و مالی‌هاست. در بخش مالی، زندانی‌های مربوط به مهریه، کلاهبرداری، چک برگشتی، مفسدین اقتصادی و … حضور دارند.
رضا می‌گوید: «در اتاق ما، من، «ح.ب.د» که اعدام شد و «ا.ح.آ» سه نفری خرج اتاق را می‌دادیم. کسی که به اتاق ما می‌آمد، هیچ هزینه‌ای نمی‌کرد. اوایل که خلوت‌تر بود شرط کرده بودیم که سیگاری به اتاق ما نیاید. بعد که شلوغ شد، روزنامه قانون مطلبی نوشت با عنوان «توالت لاکچری در زندان اوین» که آمدند اتاق‌ها را به هم ریختند. به قول خودشان مثلاً سه اتاق، لاکچری بود».
سفیر سابق ایران در اتاق لاکچری اوین
رضا: «اتاق ما خلوت و تلویزیونمان بزرگ‌تر بود و خیلی هم تر و تمیز بود. ما افرادی را که به اتاقمان می‌آمدند، انتخاب می‌کردیم. افراد شیک و تحصیلکرده بودند. یکی از کسانی که به اتاق ما آمد، سفیر ایران در هلند بود. بعد از بازنشستگی در یک شرکت خودروسازی رفته بود و سرش را کلاه گذاشته بودند. در واقع امضاها با او بود و به‌نوعی اتهامش مالی به حساب می‌آمد».
چه کسانی خرج اتاق را می‌دهند؟
«افرادی که خرج اتاق را می‌دهند سه دسته هستند. یک عده، فقط سفره پهن می‌کنند و بقیه سر آن سفره می‌نشینند و مخارج با خودشان است. دسته دیگر کسانی (مثل ما) که صفر تا صد مخارج افراد اتاق را تأمین می‌کنند؛ مثل پول غذا، میوه، سیگار و وسایل بهداشتی. حتی ما وقتی لباس برای خودمان می‌بردیم، اضافه می‌بردیم و به بقیه هم می‌دادیم. عده‌ای هم هستند که خرج چند نفر را در اتاق می‌دهند. یعنی یک سفره محدود در اتاق پهن می‌کنند و آن پنج نفر می‌شوند آدم آن فرد. مثلاً من صبح که بیدار می‌شدم و می‌رفتم مسواک بزنم، زمانی که برمی‌گشتم تختم مرتب بود. ما سه نفر که خرج اتاق را می‌دادیم، تلفن داخل اتاق برای ما بود و بقیه باید برای استفاده از تلفن اجازه می‌گرفتند. همه بیرون از اتاق تماس می‌گرفتند، ما سه نفر و حسابدارمان در اتاق زنگ می‌زدیم».
اتاق‌هایی که حسابدار دارند
با لبخندی بر لب، می‌گوید: «ما کارمان اقتصادی است و همه‌جا حساب و کتاب دارد. اتاق‌هایی که مثل اتاق ما یک نفر هزینه‌ها را پرداخت می‌کند، حسابدار هم دارد. هر کسی هم یک کارت دارد. کارت‌ها را به حسابدار می‌دادیم که خرید کند. هر کس وارد زندان می‌شود، یک کارت بانک پاسارگاد می‌گیرد که فقط در زندان قابل استفاده است. هر روز هم می‌توان ۱۲۰ هزار تومان کارت کشید. به همین دلیل کارت‌ها را جمع می‌کردیم که بتوانیم خرج اتاق را بپردازیم».
۴۵ میلیون تومان خرج ماهانه یک اتاق VIP
می‌پرسم خرج اتاق‌های لاکچری معمولاً چقدر است؟ می‌گوید: «هر ماه حدود ۴۵ میلیون تومان خرج اتاقمان می‌شد. (همه اعداد را به تومان می‌گفت، انگار پول خرد می‌شمرد) البته خرج زندان اصولاً زیاد است. مثلاً زمانی که گوشت کیلویی ۱۲۰ تومان بود، ما کیلویی ۲۰۰ تومان می‌خریدیم. یا شامپو خارجی ۴۵ تومانی را ۱۰۰ تومان می‌خریدیم. مثلاً من می‌خواستم مام بخرم، به جای ۹۰ تومان، ۲۰۰ تومان می‌خریدم. اقلام دیگر هم به همین صورت».
هر DVD موسیقی، یک میلیون تومان
به مورد جالبی اشاره می‌کند: «در اتاق ما دی‌وی‌دی هم بود و هر دی‌وی‌دی موسیقی یک میلیون تومان هزینه داشت».
کتاب می‌توانستید سفارش دهید؟ «کتابخانه بزرگی در زندان بود اما کتاب‌های موردعلاقه من نبود. من شعر دوست داشتم. از بیرون باید درخواست می‌کردیم، به زندان اهدا می‌کردند و از کتابخانه می‌گرفتیم. در واقع یک پروسه دوماهه باید طی می‌شد».
شنیده بودم برخی از این متهمان مالی برای کارهای مالی خود می‌توانند به بیرون از زندان رفتوآمد داشته باشند. او که خودش سابقا یک فعال اقتصادی بود، می‌توانست سازوکارش را برایم بگوید: «گرفتن مجوز خیلی سخت است. فقط متهمان مالی خیلی بزرگ می‌توانند این مجوز را بگیرند. در دوره‌ای که «ش.ج» در زندان بود، این اتفاق برایش راحت افتاد».
«ب. ز» چطور؟ «با توجه به مسئله خیلی پیچیده امنیتی که دارد نمی‌تواند این کار را بکند».
در اوین ما آفتابه‌دزد هستیم
اما شنیده بودم در دوره‌ای خارج می‌شد. «من اطلاع ندارم. لااقل از زمانی که حکم اعدام گرفته، بعید است اجازه خروج داشته باشد. من خیلی تلاش کردم این مجوز را بگیرم. البته در زندان اوین ما آفتابه‌دزد هستیم. برای ۱۸۰ میلیارد اجازه نمی‌دادند من خارج شوم. حتی می‌گفتم با لباس زندان همراه من بیایید که در دفترم چند کار را پیگیری کنم که اجازه نمی‌دادند. «ح.ب.د» هم اجازه خروج نداشت. او ۴۰ میلیارد بدهکار بود نه بیشتر. شش ماه با هم زندانی بودیم. بنده خدا پشت تلفن گریه می‌کرد و به مدیرعامل … می‌گفت حاضرم به جای ۴۰ تومان، ۲۶۰ تومان بدهم، رضایت بدهید و ملک می‌دهم. می‌گفتند اجازه نداریم. گفته‌اند شمش طلا هم داد، حق ندارید تفاهم کنید. از روزی که این را شنید دیگر کارهایش را پیگیری نکرد. موقع ناهارخوردن از تلویزیون دید که حکمش تأیید شد».
زندان مالی جای سختی نیست
«شهرام» یک زندانی مالی دیگر است که با ما سخن می‌گوید. به نظرش گاهی زندان سخت است اما در کل سخت نیست: «کلا زندان جای سختی نیست. سختی‌اش این است که در قبر هستی. سخت‌بودنش این است که ۹ شب تلفن قطع می‌شود و من تا صبح ساعت هشت از فرزندانم اطلاع نداشتم. همسر و فرزندان من به تنهایی به مسافرت رفته بودند و همیشه سعی می‌کردند جوری به خانه برسند که تلفن وصل باشد. یک بار وقتی در جاده بودند، تلفن‌های ما قطع شد. ببینید من تا صبح چه کشیدم. یک جا آزمایشی از فرزند من گرفتند که به اشتباه گفتند هپاتیت دارد. این قضیه ممکن است برای هر کسی پیش بیاید. با منزل که تماس گرفتم همسرم در حال گریه‌کردن بود. ساعت ۱۰ شب دکتر دیگری گفته بود این جواب اشتباه است و شبانه آزمایش گرفتند و من تا صبح فکر می‌کردم فرزندم هپاتیت دارد و حداکثر تا ۲۰ سالگی بیشتر زنده نمی‌ماند. این مسائل خیلی بد است. شما باید روزی دو نوبت منتظر شمارش باشید که این حس خیلی بد است. کسانی که بیرون از زندان برای خودشان رفت‌وآمدی داشتند، حالا مجبور بودند شمارش شوند».
با حسرت می‌گوید: «قبل از دستگیری‌ام بین کارمندانم رقابت بود که چه کسی در ماشین را برایم باز کند. باور نمی‌کنید اجازه نمی‌دادند حتی یک دکمه آسانسور را فشار بدهم. صبح که از خانه بیرون می‌آمدم یک نفر پشت در ایستاده بود تا کیف من را بگیرد و پایین ببرد. من سعی می‌کردم ملاقات نگیرم. سری دوم من را ممنوع‌الملاقات کرده بودند و ماهی یک بار اجازه ملاقات داشتم. چون جزء مفسدین اقتصادی بودم. من هم لج کردم و در هفت ماه دو بار ملاقات داشتم. چون خواسته‌ای هم نداشتم برایم مهم نبود. مهم نبود به افسرنگهبان احترام بگذارم یا نه. مثلاً زمان شمارش که آمدند با هم در حال خندیدن بودیم، بعد که رد شد گفت کسی که نیشش باز بود دفعه بعد سالن به سالن می‌کنم».
با طمطراق می‌گوید: «تصور کنید چیزی هم نمی‌توانم بگویم. چون ممکن است تو را به سالنی بفرستند که ساس داشته باشد. مجبور هستی سکوت کنی».
آیا کسی می‌توانست شب از زندان خارج شود؟ در مورد «ب. ز» این را شنیده بودم. «اصلا؛ لااقل جایی که ما بودیم این امکان قطعاً نبود. من یک شب حاضر بودم یک میلیارد بدهم و در خانه‌ام باشم اما این اجازه برای هیچ‌کس نیست. کافی است شما یک شب نباشید. به سرعت خبردار می‌شوند. اوج امکانی که یک نفر می‌تواند داشته باشد این است که با افسرنگهبان هماهنگ کند و ساعت ۱۰:۳۰ که خاموشی است بتواند تا ۱۱ در کریدور قدم بزند اما حتی بودن در حیاط زندان هم غیرممکن است».
آنقدر حرف و حدیث‌ها در مورد امپراتوری «ف.ر» در زندان زیاد است که وصف او را از برخی متهمان شنیدم. شهرام در توصیف شخصیت او می‌گوید: «سن و سالی ندارد اما از سال ۹۲ که آنجاست برای خود احترام خریده است. همه دوستش دارند. زندان اوین توسط اینها متحول شد. نمی‌گویم همه هزینه‌اش را او داد، «ح.ب.د» یا «ا.ح.آ» هم هزینه کرده بودند. هر کسی یک گوشه کار را گرفت اما قدم اول را «ف.ر» برداشت. او اولین آشپزخانه صنعتی را در زندان راهاندازی کرد. کسانی که مدت زندانشان بالا بود و قبل از احداث این آشپزخانه در زندان بودند، می‌گفتند دو شعله گاز بود و نمی‌شد غذا پخت و غذای زندان هم که کم‌کیفیت بود، اما الان آب جوش دائماً هست و غذا به راحتی پخته می‌شود و به نفع زندانیان و زندان است. ظاهر زندان هم تغییر کرده. مثل اینکه همه اتاق‌ها تلویزیون ال‌ای‌دی و فرش خوب دارد. این اتفاقات توسط زندانیانی می‌افتد که یک‌سری امکانات می‌گیرند اما اینکه می‌گفتند امپراتوری، شایعه بود. در اندرزگاه … سالن … ۱۰ دستشویی است. «ف.ر» به‌ازای همه این کارها، یک دستشویی اختصاصی گرفته بود و در آن را قفل می‌کرد. عجیب و غریب هم نبود با این همه هزینه‌ها و خدماتی که برای زندان و زندانی‌ها انجام داده بود، حق طبیعی اوست».
توالت اشرافی
او از بزرگ‌تری در زندان می‌گوید: «بالاخره بین زندانی‌ها یک نفر باید بزرگ‌تر باشد که امور را درست کند. هرجا کم می‌آمد سراغ «ف.ر» می‌آمدند. افراد دیگری هم که می‌خواستند کمک کنند، او بزرگ‌تری می‌کرد. الان در اندرزگاه … است و قاعدتاً آنجا را هم مرتب می‌کند. علت این هیاهو این بود که سالن … اندرزگاه … بهترین سالن زندان‌های کشور است. آقای «ن» که ایشان هم ۸۰ میلیارد از بانک سرمایه وام گرفته، خیلی دوست داشت به سالن … بیاید و نتوانست. مقاله‌ای نوشت که توالت اشرافی در زندان اوین است. بعد از این اتفاق اوضاع دگرگون شد».
باز هم تأکید می‌کند: «کسانی که در زندان هزینه می‌کنند، حق دارند از امکاناتی برخوردار باشند؛ از جمله ملاقات و استفاده از تلفن. بقیه امکانات بین همه یکسان است. مثلاً همه می‌توانند لباسشان را به زندان بیاورند و به خودت مربوط است چه لباسی استفاده کنی. همه می‌توانند از فروشگاه خرید کنند حالا در چه حدی و با چه قیمتی به خودشان مربوط می‌شود. اما اینکه زندان امکانات فردی به کسی بدهد فقط «ملاقات» و «تلفن» است. «ف.ر» ملاقات هم ندارد چون همسر و فرزندانش ایران نیستند و هر سه ماه یک بار ملاقات می‌گرفت».
متهمان اقتصادی، شطرنج‌بازان خوبی هستند
از یک خاطره در زندان می‌گوید که دردسر شد: «شایع شده بود پولدارترها در زندان با لوله پولیکا، زندانیان را کتک می‌زنند و پول می‌دهند. این واقعاً شایعه بود. ماجرا این بود که مثلاً یک نفر می‌خواست پول کارشناسی بدهد و نداشت؛ به من می‌گفت تو با فلانی شطرنج بازی کن و در ازای میزانی پول، بازنده باش. زندانیان اقتصادی تقریباً همگی شطرنج‌بازان خوبی هستند. این یک قاعده است. «ح.ب.د» نابغه شطرنج بود. «ف.ر» هم بازی‌اش خوب است. ما که این فن را بلدیم، اگر می‌خواستیم به کسی کمک کنیم و بهطور مستقیم پول ندهیم، با کسی شطرنج بازی می‌کردیم و می‌باختیم. شرط می‌بستیم که اگر تو، من را بردی سه میلیون تومان می‌دهم و اگر من تو را بردم سه تا لوله می‌زنم. معمولاً این شرط‌ها چون به قصد کمک انجام می‌شد، تعمدا می‌باختیم. گاهی هم که خودمان با هم بازی می‌کردیم شرطمان زدن با لوله به شوخی بود. این اصلاً ربطی به چیزی که می‌گفتند برده‌داری است ندارد. اتفاقاً کسانی که اقتصادی بودند با شرط زدن با لوله با هم بازی می‌کردند. بعد از این شایعات یکی از سرگرمی‌های ما کلاً جمع شد».
با پول احترام می‌خری
با طعنه خطاب به «ن» می‌گوید: «آقای «ن» می‌خواست پولی خرج نکند، در عین حال احترام و قدرت هم در زندان داشته باشد که چنین چیزی در زندان تحقیقاً غیرممکن است. مثلاً نصف تهران متعلق به «ک.و» بود اما در زندان خرج هم نمی‌کرد. بنابراین یک زندانی کاملاً معمولی بود. هفته‌ای ۲۰۰ هزار تومان خرج می‌کرد. این آدم احترامی که بقیه داشتند را نداشت که طبیعی است ولی کسی که هزینه کند با اینکه سنش هم پایین باشد، صاحب احترام و ارج و قرب می‌شود».
از او که در بین دیگر متهمان در زندان، وضعیت بهتری دارد، درباره زندانیان با وضع مالی ضعیف می‌پرسم. می‌گوید: «من کسانی را در زندان دیده‌ام که به خاطر ۲۰۰ هزار تومان زندانی شده‌اند. فرد محترمی هم هست و همسرش پولی ندارد فرزندش را دکتر ببرد. زندانیان بی ملاقاتی هم داریم. معنایش این نیست که کسی به ملاقات او نمی‌آید بلکه به این معنی است که کسی برایشان پولی واریز نمی‌کند. مثلاً کسی که در سعادت‌آباد بسازبفروش بوده و فلان ماشین را داشته، الان همه سرمایه‌اش رفته و دنبال این است که یک خانه ۶۰ متری برای خانواده‌اش فراهم کند. این آدم از عرش به فرش رسیده. کارش به جایی رسیده بود که یک وعده غذایش را از اتاق ما می‌گرفت. این موارد در زندان خیلی بد است. هزینه‌کردن عده‌ای در زندان، اخلاق را در زندان حفظ می‌کند».
دوباره به بند و اتاق‌های لاکچری برمیگردیم. می‌پرسم چند اتاق لاکچری در بند شما بود؟ می‌گوید: «بند ما چهار اتاق ویژه داشت. اتاق … مربوط به خانواده «ت» مسئولان مؤسسه «ک» بود. آنها هزینه اتاق را می‌دادند. اتاق … متعلق به وکیل‌بند و دو سه نفر دیگر بود. اتاق … من، «ا.ح.آ» از مؤسسه «آ» و «ح.ب.د» بودیم. «ف.ر» هم در اتاق … بود. این اتاق‌ها ویژه بودند. اتاق ما خلوت‌تر از اتاق‌های دیگر بود. زمانی که اتاق «ف.ر» هفت‌نفره بود، اتاق‌های دیگر مثلاً ۱۴ نفره بودند. این اتاق‌ها همیشه نسبت به اتاق‌های دیگر خلوت‌تر بودند. بعد از آن مطلب، شب رئیس زندان آمد و از اتاق ما هرکس دستش به دهانش می‌رسید به جز «ح.ب.د» را جابه‌جا کردند. من را به اتاق ۶۰ نفره بردند. آن شب حاضر بودم یک میلیارد بدهم و در منزلم باشم. حالا به من احترام گذاشتند و تخت دادند. بعد از یک هفته به اتاقمان برگشتیم اما اتاقمان که ۱۴ نفره بود ۲۵ نفره شد».
از شروط ویژه در اتاق‌های VIP هم می‌گوید: «ما اتاق را مدیریت می‌کردیم که تمیز باشد. مثلاً با افراد شرط می‌گذاشتیم که افراد سیگاری نباشند. چندین نفر سیگار را ترک کردند که به اتاق ما بیایند. یا هر روز باید دوش بگیرند و لباسشان را عوض کنند. ما به جای یک شهردار، سه شهردار داشتیم که هر روز چند بار اتاق را تمیز می‌کردند. همه باید به خودشان عطر می‌زدند. این اتفاقات به سلیقه خودتان ربط دارد، به اینکه عادت کنید چطور زندگی کنید. اگر کسی باسلیقه باشد و به خودش احترام بگذارد، در چادر هم که زندگی کند آنجا را مرتب می‌کند.»
هر کسی پول داشته باشد، قدرتمند است
«اسماعیل» یکی از کسانی است که دستش به دهانش می‌رسید. بسازوبفروش بود اما ورشکسته شد و کارش به بند مالی اوین کشید. نگاهش مثل آن دو، چندان از بالا به پایین نیست. با این حال، بسیاری از صحبت‌های آنها را تأیید می‌کند. او می‌گوید: «بخشی که ما بودیم مثل جامعه خودمان بود. هر کسی پول داشته باشد، قدرتمند است. می‌تواند برای خودش آشپز و خدمتکار داشته باشد و خیلی چیزهای دیگر. اگر پول نداشته باشی زندگی سختی خواهی داشت. کسانی که پولدار هستند در زندان هم در رفاه هستند. مثلاً افراد معمولی در اتاق‌هایی ۲۵ نفره بودند، اما اتاق‌های دیگری هم بودند که هفت، هشت‌نفره بودند؛ اتاق‌هایی حدود ۳۰ متر و در هر اتاق ۱۸ تخت بود. در آن اتاق‌های VIP، زندانیان دیگر به یک نفر خدمت می‌کردند. مثلاً یکی آشپز بود، یک نفر مخارج اتاق را پرداخت می‌کرد و در واقع صاحب اختیار اتاق بود. یک نفر کارهای جارو کردن و شستن لباس و ظرف را انجام می‌داد و …».
همه پول‌دارها وضعیتشان این بود؟
«این‌طور نبود هرکس پولدار باشد، بتواند این‌طور زندگی کند. باید بهعنوان مخارج عمومی اندرزگاه پولی را هزینه می‌کرد. بیشتر به سیستم سازمان زندان‌ها خدمت می‌کردند تا زندانیان. مثلاً دستگاه کپی برای زندان می‌خریدند یا سطل زباله و کیسه زباله می‌خریدند و می‌توانستند امتیازی به دست آورند که اتاق‌هایشان نفرات کمتری داشته باشد یا امتیازات دیگری که راحت‌تر زندگی کنند».
اسماعیل درباره افرادی که در اتاق‌ها مسئولیت داشتند، می‌گوید: «همه اتاق‌ها و سالن‌ها مسئول داشتند ولی در اتاق‌های خاصشان افرادی بودند که هزینه‌هایی برای زندان پرداخت می‌کردند و می‌توانستند اتاق خاص داشته باشند. همه اتاق‌ها هم مسئول اتاق داشت که به او شهردار اتاق می‌گفتند که کارهای اتاق را انجام می‌داد. مثلاً در اتاق ۳۰ نفره همه تک‌تک ظرف نمی‌شستند، یک نفر مسئول شستن ظروف یا جاروکردن بود. آن یک نفر از کل بچه‌ها مبلغ جزئی بهعنوان حقوق دریافت می‌کرد، مثلاً هفته‌ای ۵۰، ۶۰ هزار تومان. کسی که مخارج کل اتاق را پرداخت می‌کرد، امکانات بیشتری در اختیار داشت و از غذای بهتری استفاده می‌کرد».
دستگاه بخور در زندان
او ادامه می‌دهد: «تلویزیون در همه اتاق‌ها بود. در اتاق‌های دیگر یک یخچال بود اما در اتاق‌های VIP سه یخچال و فریزر بود». به مشکل قاشق و چنگال استیل اشاره کرده و می‌گوید: «در اتاق‌های دیگر قاشق چنگال استیل نبود اما در اتاق‌های VIP، دو سه دست قاشق چنگال استیل بود».
مثلًا می‌توانستند باند صدا یا دی‌وی‌دی در اتاق داشته باشند؟ «نه تا این حد اما یک‌سری مجوزها را می‌گرفتند.» مثلًا چه مجوزهایی؟ «مثلا در یکی از اتاق‌ها آقایی بود که سن بالایی داشت و در اتاق VIP بود و نیاز به دستگاه بخور داشت. برای گرفتن مجوز دستگاه بخور، مجبور بودند هزینه‌ای برای زندان بکنند. مثلاً برای مینی‌بوسی که بچه‌ها را به سالن ملاقات می‌برد لاستیک بخرد. مثلاً یک دستگاه بخور با قیمت بیش از دو برابر تهیه می‌شد. البته آقایانی که در اتاق VIP بودند از جهت عمومی هم رسیدگی می‌کردند مثلاً گرفتن مایع دستشویی، مایعات ضدعفونی‌کننده. محیطی که ۲۰۰ نفر زندگی می‌کنند باید روزی دو بار ضدعفونی شود. در واقع این هزینه‌ها به نفع کل بچه‌ها هم بود اما نهایتاً به دلیل این بود که شرایط را بهتر بتوانند تحمل کنند».
امپراتور کارآفرین
درباره آشپزخانه این زندان هم می‌پرسم. می‌گوید: «آشپزخانه زندان اوین، ۶۰ پرسنل داشت. غذا را آماده کرده و در اندرزگاه‌های مختلف توزیع می‌کردند. در اندرزگاه … به هزینه کسی که کمی به فکر بچه‌ها بود آشپزخانه‌ای را درست کردند و هزینه زیادی هم کردند. سماورهای صنعتی هم نصب کرد. او، این آشپزخانه را برای بچه‌هایی که می‌توانستند غذای بهتری برای خودشان بپزند، تجهیز کرد. کسانی که از نظر مالی بهتر بودند و می‌توانستند خودشان غذا تهیه کنند، در آشپزخانه این کار را می‌کردند. آن آقا از بین بچه‌های زندانی، یک آشپز استخدام می‌کرد که به نفع او هم بود چون حقوق هفتگی کمی هم دریافت می‌کرد».
در آن مدت از متهمان سرشناسان مالی کسی را می‌شناختید؟ آقای «ح.ب.د» بودند. همه تصور می‌کردند زندانیان مالی یک عده پولدار کلاهبردار هستند که دور هم جمع شده بودند اما واقعاً این‌طور نبود و بعضی از آنها به خاطر مهریه و موارد دیگر گرفتار شده بودند. آقای «ح.ب.د» به کسانی که از نظر مالی ضعیف بودند، کمک می‌کردند و حتی به آزادی برخی زندانیان کمک می‌کردند. آقای «ا.ح.آ» را هم دیدم. چیزی که آنجا دیدم این بود که به بدهکاران جزئی کمک می‌کرد تا زودتر آزاد شوند. مدتی که آنجا بودم شاید در طول ۲۰ ماه، چند جمله بیشتر با ایشان صحبت نکردم. معمولاً مشغول کارهای روزمره‌شان بودند و از نظر من خیلی انسان شریفی بودند چون کاری به کار کسی نداشتند. اگر کسی کمکی می‌خواست به ایشان مراجعه می‌کرد. من مورد خاصی از ایشان ندیدم. یک انسان عادی مثل بقیه بود.»
وقتی از او درباره اتهامش می‌پرسم، شاکی است و با تلخی می‌گوید: «فروش مال غیر. ۲۰ ماه در اوین بودم تا توانستم ثابت کنم مال خودم بوده و مال غیر را نفروخته‌ام و قسمتی از ملکی که متعلق به من بود را به کسی که از من طلبکار بود، داده‌ام».
کلاس زندان اوین بالاست
«مجید»، زندانی دیگری که به اتهام امنیتی در زندان بود، چندصباحی را در بند مالی گذرانده است. او البته اکنون آزاد شده زیرا ثابت کرد اتهامی که به او نسبت داده شده، اشتباه بود. لحنش کوچه‌بازاری است. می‌خورد کاسبی در یکی از بازارچه‌های تهران باشد. می‌پرسم زندان اوین را چطور دیدی؟ می‌گوید: «زندان اوین با زندان‌های دیگری که بند مالی دارد، خیلی فرق می‌کند. بعضی از زندانی‌هایی که از زندان زاهدان برای نقل و انتقال غیرقانونی ارز به زندان آنجا منتقل شده بودند، تعریف می‌کردند بعضی از زندانی‌هایی که ایدز داشتند، یک سوزن به خود می‌زدند و با آن تهدیدمان می‌کردند که باید به آنها پول بدهیم وگرنه به ما این سوزن را می‌زنند اما به زندان اوین از قدیم هم می‌گفتند هتل اوین. زندان اوین را بگذارید کنار و باقی زندان‌ها را هم بگذارید یک طرف».
صدایش را کش می‌دهد و ادامه می‌دهد: «زندان اوین تنها زندان شناخته‌شده ایران در دنیاست. برای همین هم کلاسش با زندان‌های دیگر فرق دارد».
تلاش برای زندگی بهتر
مجید می‌گوید: «اندرزگاه … سه تا سالن داشت. یکی از آنها برای مهریه‌ای‌ها بود که خیلی ضعیف بودند. هم از لحاظ فرش، هم یخچال و همه امکانات دیگر. سالن سه اما خیلی با آن سالن‌ها فرق داشت. در این سالن، «ع.ب» و «پ.ک» بودند و خودشان هزینه می‌کردند و خیلی به آنجا می‌رسیدند. مثلاً یک ماشین لباسشویی اختصاصی از بیرون سفارش می‌دادند اما ۱۰ برابر بیرون، هزینه برای آن پرداخت می‌کردند. از لحاظ خورد و خوراک هم به فروشگاه زندان هرچه می‌خواستند سفارش می‌دادند و برای ما می‌آوردند. حتی زمانی که گوشت را با کارت ملی بیرون از زندان می‌دادند، آنجا هرچه می‌خواستند سفارش می‌دادند».
فروش ۲۰۰ هزارتومانی کارت تلفن ۵۰۰۰ تومانی
به مورد کمیابی هم اشاره می‌کند: «کارت تلفن (الکارت) در بیرون زندان خیلی کم است. برای همین هم کارت تلفن پنج هزار تومانی حتی تا ۲۰۰ هزار تومان هم معامله می‌شود. من خودم برای خیلی‌ها در زندان، کارت تلفن را ۲۳ هزار تومان خریدم و به داخل زندان فرستادم. به هر حال تنها راه تماس تلفنی زندانی‌ها از داخل زندان همین کارتتلفن است. آنجا چون بیشتر آدم‌های پولدار هستند.»
یاد خاطرات می‌کند و می‌گوید: «تلویزیون و یخچال همه مارک خارجی بود، حتی فرش زیر پای ما فرش ۱۴۰۰ شانه بود».
یاد آقای «ف.ر» می‌کند که خبرش پیش‌تر سروصدا به راه انداخته بود: «آقای «ف.ر» در آنجا خیلی زندگی تجملی برای خود ایجاد کرده بود. خبرش آن موقع خیلی صدا کرد و به خاطر همین هم او را به بند دیگری انتقال دادند. او امپراتوری کاملی در زندان داشت. السیدی او در یک اتاق ۳۰ متری از السیدی خانه من بزرگ‌تر بود. اتاق آنها پنج تا شش نفره بود، عین همان اتاق در بندهای دیگر، ۲۷ نفره بود. فکر می‌کنم با اندرزگاه نسوان، بازداشتگاه اوین ۱۰ اندرزگاه داشته باشد، اما اتاق به اتاق، بند به بند، اندرزگاه به اندرزگاه در زندان اوین با هم فرق می‌کند».
آپشن‌های یک متهم خاص
او در مورد بندهای خوب بازداشتگاه اوین می‌گوید: «میگویند اندرزگاه … از همه بهتر است چون بازداشت موقت‌های مالی آنجا هستند. بند … برای موبایلی‌ها و ارزی‌هاست. آنجا هم وضعشان خوب است. اینجا جا نبود، آنها را به بند دیگری بردند. خبر رسیده آقای «ف.ر» آنجا را هم آباد کرده است. «ف.ر» سرویس بهداشتی جداگانه و حتی آبمیوهگیری جداگانه داشت. تلفن بی‌سیم داشت».
مجید می‌گوید پول‌دارها در همه اندرزگاه‌ها هستند. بعد دوباره به خاطرات زندان برمیگردد و می‌گوید: «من خودم در اتاق لاکچری بودم. یک نفر خرج اتاق را می‌داد. صفر تا صد هزینه ۱۰ نفری که در اتاق بودند را یک نفر پرداخت می‌کرد تا آسایش داشته باشد و هرچه می‌گوید عملی شود اما اتاق‌های بزرگ و معمولی هر کسی برای خودش یک سفره داشت و مجبور بود غذای زندان را بخورد که چندان کیفیت نداشت».
با این اوصاف به نظر می‌رسید که او هم شغلی در زندان داشته باشد: «من یک مدت مسئول توزیع لباس‌های راه‌راه زندان بودم که زندانی‌ها وقتی به دادگاه می‌روند باید بپوشند. یک‌مدتی هم وکیل‌بند بخش لباسشویی بودم. هر اتاقی یک روز خاص لباس می‌آورد تا شسته شود، اما اتاق‌های لاکچری، لباسشویی جدا داشتند و هر روز لباس برای شست‌وشو می‌آوردند».
مجید چون وکیل‌بند بخش لباسشویی بود با همه زندانی‌ها سر و کار داشت. برای همین آنها را خوب می‌شناخت. او در مورد دستهبندی اتاق‌ها می‌گوید: «اتاق‌هایی که لاکچری بودند عمدتاً مدیرعامل و عوامل مؤسسات مالی و اعتباری یا بانک‌ها بودند که دستشان به خرج می‌رفت. من هماتاقی برخی از آنها بودم».
بعد ادامه می‌دهد: «درست است ما جایمان خوب بود، فیلم‌دیدنمان به راه بود، غذامان به راه بود، اما زندان، زندان بود دیگر».
او درباره شیوه هزینهکرد در زندان می‌گوید: «اتاق‌هایی که همه افراد خرج آن را می‌دادند، هفته‌ای سه پاکت سیگار بهمن به هر نفر می‌دادند. واحد پولی زندان، سیگار است. یکی به سرسالن می‌رسید، یکی به مسئول اتاق و یکی هم به شهردار اتاق می‌رسید؛ یعنی برای یک اتاق ۳۰ نفره، ۹۰ تا پاکت بهمن می‌دادند. این‌طوری حقوق افراد را می‌دادند».
اما در اتاق‌های لاکچری این‌طور نبود: «شهردار اتاق باید ساعت پنج تا شش صبح فلاسک‌ها را پر چای می‌کرد. ساعت ۱۰ تا ۱۱ صبح صبحانه که تمام شد باید ظرف‌ها را می‌شست، جارو می‌زد و دوباره ناهار و …، اما اتاق‌های دیگر فقط صبح و ظهر و شب داشتند و هفته‌ای هم دو بار شهردار لباس‌ها را می‌برد که بشوید، اما اتاق‌های VIP دو تا سه شهردار داشتند و هر کسی مسئول بخشی بود».
او مثلاً به اتاق آقای «ا.م.آ» اشاره کرد و گفت: «اتاق آقای ا.م.آ یک آشپز و دو تا شهردار داشت. آنها هر سری برایشان میوه پوست می‌کندند، چای می‌دادند و هر سرویسی که می‌خواستند ارائه می‌دادند. اگر پستی می‌گرفتی، حقوق هم داشتی. ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان هفتگی می‌دادند».
او به فعالیت وکیل‌بندها اشاره کرده و می‌گوید: «بهداری یک وکیل‌بند داشت که دارو سفارش می‌داد. دکتر می‌آمد اما اختیار کل بهداری دست همان یک وکیل‌بند بود. وکیل‌بندها هم پول خرج می‌کردند. این‌طور نبود که فقط برای خود درآمدزایی کنند و حقوق بگیرند. گاهی مجبور بودند پول خرج کنند. مثلاً وکیل‌بند آرایشگاه، خیلی خرج آرایشگاه می‌کرد. این‌طوری چندبرابر پول را به حساب زندان می‌ریخت و کولرگازی برای زندان می‌خرید، در عوض آپشن‌هایی هم از زندان می‌گرفت. آپشن‌هایی مثل ملاقات بیشتر. البته معمولاً کسانی که پولدارتر هستند این پست‌ها را می‌گیرند. من آنجا خودم درآمدزایی داشتم چون وکیل‌بند قسمتی بودم که نباید خیلی برای آن خرج می‌کردید. وکیل‌بند لباسشویی بودم. شببهشب، زندانی‌های فردا را که باید به دادگاه می‌رفتند، می‌خواندند و باید لباس‌های راه‌راه را تحویل آنها می‌دادم و فردا بعدازظهر اگر برمیگشتند، تحویل می‌گرفتم. دو سه نفر زیردست داشتم، اما باز هم کارم زیاد بود».
مدام از بازداشتگاه اوین، پشتخطی داشت. آخر آنقدر تلفنش زنگ خورد که عذرخواهی کرد که برود و کار یکی را راه بیندازد.
روایتی از نصف روز زیستن با زندانی‌های مالی
با این حال، گاهی پیش می‌آید که یک متهم مطبوعاتی را هم به بند مالی ببرند و شاید یک استثنا باشد. مهدی رحمانیان، مدیرمسئول روزنامه «شرق» هم چند روزی که به اوین رفته بود، تفاوت بندهای عادی و بندهای مالی را به چشم دیده بود. روایت او از نصف روزی که در بند مالی زندان اوین بود، حکایت از تفاوتی اساسی بین بندها داشت: «در سه چهار شبی که در اوین بودم، در قرنطینه یک و دو بودم. فقط روز آخر که قرار بود ترخیص شوم، من را به بند هفت بردند. فضا کاملاً متفاوت است و کسانی که آنجا هستند معمولاً از افراد متوسط به بالای جامعه هستند. البته افراد زیر متوسط هم هستند اما تعدادشان کمتر است. سال ۹۱، دو بند خیلی خوب در زندان اوین بود؛ بند هفت و بند هشت که گفته می‌شود عمدتاً زندانی‌های مالی در آنجا هستند. از همان ورودی بند هفت که وارد می‌شوید، فضا کاملاً متفاوت است. اتاق‌ها همه پرده دارند، تخت‌ها مرتب است. کف راهرو موکتفرش است. نمازخانه‌ای دارد که خیلی تر و تمیز است و کتابخانه‌ای دارد و افراد برای مطالعه به آنجا رجوع می‌کنند. زمانی که من را به آن بند بردند، حدود ساعت ۱۰ بود و برای همین هم در آشپزخانه مشغول پختن غذا بودند. یک آشپزخانه بزرگ داشت که زندانی‌ها برای خود غذا می‌پختند و عمدتاً غذای زندان را نمی‌خوردند».
او ادامه می‌دهد: «نوع آدم‌هایی که آنجا بودند مشخص بود یا طرف، رئیس کارخانه بود یا مالک یک شرکت بزرگ که به دلایل متعدد یا ورشکسته شده‌اند یا کلاهبرداری کرده و … آن موقع که من آنجا بودم تفاوت نرخ ارز بسیاری از فعالان اقتصادی را دچار چالش کرده بود و بخش بزرگی از زندانی‌های مالی آسیب‌دیده و ورشکسته شده بودند».
او روایتش را از شیوه زندگی اجباری، اما همراه با رفاه در این بندها را این‌گونه تکمیل می‌کند: «آنها وضع مالی خوبی دارند و امکان این را دارند که از بیرون هر چه می‌خواهند، تهیه کنند. حتی برخی از آنها برای خود خدم و حشم دارند و بابت سرویس‌دهی به آنها حقوق می‌دهند. شنیدم یکی از بازداشتی‌ها، گاهی از بیرون برای خود غذا سفارش می‌داد. بالاخره طرف می‌بیند حالا که زندان است و راه چاره‌ای ندارد، وضع موجود را حفظ و قابل تحمل کند و سختی مضاعفی به خود ندهد. آنجا من را می‌شناختند و مطرح شده بود که من را گرفته‌اند، به سراغم می‌آمدند و شروع به صحبت می‌کردند. از جریان‌های مختلف بودند و آدم‌های متفاوتی آنجا بودند و می‌شد ساعت‌ها با آنها گفتوگو کرد، بدون آنکه ملالآور باشد».
با این حال، او تأکید می‌کند: «آنچه را که در بندهای مالی رخ می‌دهد، خود زندانی‌ها تهیه کرده‌اند و طوری نیست که سازمان زندان‌ها این تبعیض را قائل شده باشد. به گفته او، یک زندانی پولدار بوده و یک‌سری امکانات را به زندان اهدا کرده است و باقی زندانی‌ها هم از آن بهرهمند شده‌اند. بنابراین نباید آن را تبعیض بین زندانیان تلقی کرد».
