حضور گسترده تجهیزات خارجی در زیرساخت شبکه ملی اطلاعات و وابستگی فنی به تامین کنندگان خارجی، نشان می دهد تا دستیابی به الزامات تعیین شده، فاصله زیاد است.سیده حمیده زرآبادی* در یادداشتی با اشاره به گزارش ارائه‌شده از سوی وزارت ارتباطات مبنی بر پیشرفت ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات، معتقد است که حضور گسترده تجهیزات خارجی در زیرساخت این شبکه و وابستگی فنی به تأمین‌کنندگان خارجی در برخی حوزه‌ها نشان می‌دهد، همچنان تا دستیابی به الزامات تعیین‌شده در این حوزه فاصله قابل‌توجهی وجود دارد.
شبکه ملی اطلاعات را می‌توان راهبردی‌ترین پروژه زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور دانست که در طول یک دهه گذشته اجرای آن همواره دستخوش فراز و نشیب‌ها متعدد بوده است.
شبکه ملی اطلاعات مطابق با تعریف مصوب برنامه پنجم توسعه کشور شبکه‌ای مبتنی بر پروتکل اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده، به‌گونه‌ای است که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به‌هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود. در واقع اصلی‌ترین کارکرد شبکه ملی اطلاعات تفکیک جریان اطلاعات با مبدأ و مقصد داخلی از شبکه جهانی اینترنت است که تا پیش از ایجاد شبکه ملی اطلاعات، نگهداری و فراخوانی آن‌ها تماماً در خارج از کشور صورت می‌گرفت.
در سال ۹۵ شورای عالی فضای مجازی مصوبه‌ای را با هدف تبیین الزامات فنی شبکه ملی اطلاعات تهیه و ابلاغ کرد و در ۶ محور تکالیفی را بر عهده وزارت ارتباطات قرارداد که سرفصل این محورها شامل مشخصه‌های ارتباطات در فضای مجازی کشور، استقلال شبکه، مدیریت شبکه، خدمات شبکه، امنیت و سالم‌سازی شبکه و درنهایت مدل اقتصادی شبکه ملی اطلاعات می شود.
بررسی تکالیف این سند نشان می‌دهد در مفاد متعددی فراهم کردن الزامات شبکه ملی اطلاعات به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در گرو استفاده از تجهیزات مخابراتی با سطح امنیتی بالا است که دستیابی به آن جز با تکیه حداکثری بر توان تولیدات داخلی در حوزه تجهیزات راهبردی میسر نخواهد بود.
در همین راستا بیان مدیرعامل شرکت هوآوی به‌عنوان اصلی‌ترین تأمین کننده تجهیزات مخابراتی فعلی کشور قابل‌توجه است، وی در بدو تأسیس این شرکت در رابطه با لزوم توجه به امنیت تجهیزات مخابراتی و استفاده از تجهیزات بومی می‌گوید: «کشوری که از سوئیچ‌های خارجی استفاده می‌کند بخشی از ارتش خود را در اختیار خارجی‌ها قرار داده است.»
با این توصیف وزارت ارتباطات در حالی مدعی است که ۸۰ درصد از تکالیف مربوط به الزامات فنی شبکه ملی اطلاعات به سرانجام رسیده است که فارغ از میزان ادعایی پیشرفت در پیاده‌سازی سایر الزامات، صرف وجود این حجم از تجهیزات خارجی در شبکه ملی اطلاعات نگرانی‌های جدی را در رابطه با رعایت الزامات زیر به وجود آورده است.
۱. الزامات مرتبط با استقلال شبکه ملی اطلاعات
– عدم اتکای شبکه به شبکه‌های غیر از خود در تأمین کلیه زیرساخت‌ها و خدمات ارتباطی مورد نیاز داخل با ظرفیت و کیفیت لازم.
– پیشبرد نظام‌مند بومی‌سازی و حمایت از آن در لایه‌ها و ابعاد مختلف شبکه که به معنای حرکت بر اساس یک نقشه راه جامع است که حداقل مشتمل بر تعیین حوزه‌های بومی‌سازی، اولویت‌ها، نقش‌ها، زمان‌بندی، اعتبارات و آینده‌نگریهای لازم است.
– اختیار کامل فنی در حوزه برنامه‌ریزی، طراحی، پایش و ارزیابی و قابلیت هرگونه توسعه و ارتقای لازم در حوزه سیاست‌ها، معماری‌ها، فرآیندها و زیرساخت‌های فنی، ارتباطی و اطلاعاتی.
۲ . الزامات مرتبط با مدیریت شبکه ملی اطلاعات
– خودگردانی در مدیریت برنامه‌ریزی، طراحی، تأمین منابع، اجرا، پشتیبانی، توسعه و پایش و ارزیابی با استفاده از توابع، فرآیندها و خدمات فنی در داخل کشور و با استفاده از نیروی انسانی متخصص داخلی.
– پشتیبانی از تأمین نیازهای قلمروهای حساس و یا دارای اولویت راهبردی با استفاده از توابع، فرآیندها و خدمات فنی اختصاصی یا دانش و افزارهای بومی‌شده.
۳. الزامات مرتبط با سالم‌سازی و امنیت شبکه ملی اطلاعات
– حفاظت در مقابل تهدیدات بالقوه و بالفعل درونی و بیرونی.
– حفاظت در برابر اِشراف و نفوذ بیگانگان و مقابله با سوءاستفاده آنان از زیرساخت فضای مجازی کشور.
– پایداری و بازگشت‌پذیری در زیرساخت‌ها، خدمات و مدیریت.
موارد فوق نمونه‌هایی از الزامات تعیین‌شده در شبکه ملی اطلاعات هستند که استفاده از تجهیزات خارجی در شبکه ملی اطلاعات به‌صورت بالفعل و بالقوه رعایت آن‌ها را با اخلال مواجه کرده است و صرف جمع‌آوری تجهیزات آمریکایی از شبکه ملی اطلاعات و جایگزین کردن آن‌ها با سایر محصولات خارجی و به‌تبع آن ضرورت استفاده از کارشناسان آن‌ها در بخش‌های پشتیبانی، نگهداری و به‌روزرسانی این تجهیزات، همچنان از موانع تحقق اهداف فنی شبکه ملی اطلاعات به شمار می‌آید.
در نهایت به نظر می‌رسد وزارت ارتباطات و دستگاه‌های زیرمجموعه آن، در زمینه ارتقاء امنیت تجهیزات مورد استفاده در شبکه و همچنین برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده از توان بومی صنعت تجهیزات مخابراتی کشور در شبکه ملی اطلاعات به‌سختی بتوانند نمره قابل قبولی بگیرند.
ضمن آنکه برای بررسی صحت این ادعا کافی است وزارت ارتباطات به جای طرح موضوع خودکفایی ۷۰ درصدی در تولید تجهیزات ثابت شبکه، گزارشی از نسبت استفاده از تولیدات داخلی به تولیدات خارجی در حوزه‌های مختلف شبکه منتشر کند. از سوی دیگر ضروری است شورای عالی فضای مجازی به شکلی جدی‌تر مصوبات مرتبط با جایگزینی و بومی‌سازی تجهیزات راهبردی شبکه ملی اطلاعات را ابلاغ و پیگیری کند.
*عضو کمیته ارتباطات مجلس شورای اسلامی
