در ایران، مرکز ثبت دامنه‌های کشوری (ایرنیک) مسوولیت و مدیریت دامنه‌های پسوند .ir را که نشانگر ملیت و هویت ملی هستند عهده‌دار است. طبق آمار، روزانه تعداد بسیار بالایی دامنه ملی توسط افراد حقیقی یا شرکت‌ها ثبت مالکیت میشود و با توجه به گسترش و تمایل شرکت‌ها و افراد به ارایه فعالیت‌هایشان بر بستر اینترنت روند ثبت این دامنه‌ها همواره فزاینده و رو به رشد بوده است.
مواردی همچون ارزان بودن هزینه ثبت مالکیت و تمدید سالیانه، تاثیرناپذیری از تحریم‌های بین‌المللی و مسایل سیاسی، دسترسی آسان و سریع به پشتیبانی و پاسخگویی و همچنین اشغال بودن بسیاری از دامنه‌های همنام با پسوند بین‌المللی.com به این روند رو به رشد افزوده و باعث ترغیب بیشتر افراد به استفاده از این دامنه‌ها شده است. از طرفی در تمامی‌کشورها سعی بر این است که ادارات، سازمان‌های دولتی، بانک‌ها و… نیز برای ارایه خدمات خود از این‌گونه دامنه‌ها استفاده کنند تا نشانگر هویت ملی فعالیت سایت‌ها نیز باشد. همچنین در کشور ما که موضوع امنیت و تاثیرناپذیری این دامنه‌ها از سیاست‌های بین‌المللی و همچنین احتمال سلب مالکیت یا غیر‌فعال شدن دامنه‌های بین‌المللی کارکرد بیشتری دارد و اهمیت استفاده از دامنه‌های ملی برای نهاد‌ها و سازمان‌ها نیز بیشتر نمایان میشود.
بنابراین این دامنه‌ها بسیار دارای اهمیت بوده و به نوعی منابع مجازی ملی و محدود هستند که می‌توانند به رشد و توسعه بیشتر و سریع‌تر کسب‌وکارها و همچنین ایجاد یک ساختار مناسب و منظم مجازی در امور کشور کمک قابل توجهی کنند، درصورتی‌که در اختیار افراد، شرکت‌ها و نهادهای مرتبط با آنها قرار گیرند.
تنها تصور کنید برند و آدرس دامنه بین‌المللی مورد نظر یک شرکت نوپا StartUp (که در ابتدای فعالیت، مدیریت و کاهش هزینه‌ها برایشان بسیار مهم است)، قبلا ثبت و اشغال شده و مجبور باشد از شرکت‌های خارجی دامنه بین‌المللی را خریداری کند (معمولا با قیمتی حدود ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ دلار، که با توجه به نرخ برابری ارز احتمالا برایش میسر نخواهد بود)، چه کمک بزرگی خواهد شد اگر به دامنه همنام ملی مورد نظرش دسترسی داشته باشد و بتواند فعالیتش را بسیار سریع و ارزان روی آن آدرس راه‌اندازی کند. سوال اینجاست که آیا حتما برای کمک به StartUpها باید وام و… پرداخت شود و آیا این‌گونه تدابیر ممکن نیست؟
همچنین تصور کنید چه صرفه‌جویی ارزی در کشور انجام میشود درصورتی‌که تمامی نهاد‌ها و ادارات و تا جای ممکن افراد و شرکت‌های خصوصی به جای ثبت انبوهی از دامنه‌های بین‌المللی و صرف هزینه بالا (.com حدود ۱۰ دلار، .org حدود ۱۳ دلار و…) و همچنین هزینه‌های تمدید سالیانه آنها، بتوانند به دامنه مورد نظر ملی خود دسترسی داشته و فعالیت و سایتشان را با هزینه کم و خارج نشدن ارز از آن راه‌اندازی کنند.
پس از بیان موارد فوق و اطلاع از اهمیت این نوع دامنه‌ها و به نوعی منابع مجازی و ملی بودنشان لازم است به برخی ضعف‌ها، شبهه‌ها و استانداردهای دوگانه در وظایف و عملکرد مرکز ثبت (ایرنیک) نیز بپردازیم.
معمای «فهرست ۵۰۰ دامنه تازه آزادشده» ایرنیک، در هر نیمه‌شب
فهرست مذکور آخرین ۵۰۰ دامنه منقضی و از حالت ثبت خارج‌شده را به نمایش می‌گذارد و افراد می‌توانند با مراجعه به لینک موجود در صفحه اول سایت ایرنیک در هر نیمه‌شب از نام این‌گونه دامنه‌ها مطلع شده و نمونه‌های خاص، برند و مرغوب را و برای خود انتخاب و گلچین کرده و آنها را ثبت کنند.
**در صورتی که فهرست مذکور توسط شرکت‌های متفرقه و بخش خصوصی ارایه می‌شد قابل توجیه بود اما به نظر می‌رسد ایرنیک به جای حفظ و پوشش این‌گونه دامنه‌ها و کمک به دستیابی افراد و شرکت‌های مرتبط به آنها در موعد مناسب، هدفی جز ترغیب افراد به ثبت هرچه بیشتر دامنه‌ها و رویکردی جز سودآوری صرف ندارد!**
ایرنیک؛ مرکزی حاکمیتی و دولتی یا خصوصی؟!
پس از مقداری تحقیق و صحبت با برخی مراکز از جمله مرکز رسانه‌های دیجیتال ارشاد (Saramad)، توسط برخی مسوولان اظهار میشود که ایرنیک یک نهاد خصوصی است که قرارداد خصوصی و بین‌المللی منعقد کرده! و مدیریت و ثبت مالکیت دامنه‌های ملی را برعهده دارد و هیچ اجباری بر عملکرد آن نمی‌توان اعمال کرد! و تنها راه برای بررسی و نظارت بر عملکرد این مرکز تعامل و ایجاد قوانین به‌صورت همکاری است.
**در اینجا این پرسش مطرح میشود که آیا واقعا منابع مجازی و محدود ملی با این اهمیت فوق‌العاده برای هر کشوری، در اختیار بخش خصوصی و بدون هیچ‌گونه نظارت جدی و مشخص گذاشته شده است؟ و مهم‌تر اینکه تصمیم به واگذاری این مسوولیت و منابع پر اهمیت به‌طور کامل به بخش خصوصی، آن‌هم بدون نظارت سختگیرانه بر چه اساسی بوده است؟** و آیا مسوولانی که این تصمیم را گرفته‌اند به اهمیت این موضوع واقف بوده و غیر از سمت اداری، مدارک تحصیلی و… هیچ دانش و تجربه عملی در امور IT داشته‌اند؟ و حداقل اینکه توضیح داده شود با چه هدف و ذهنیتی این اختیارات را به‌صورت کامل و بدون نظارت جدی به بخش خصوصی سپرده‌اند؟ کاملا مشخص است که بخش خصوصی معمولا در عملکردش رویکردی صرفا با اولویت سودآوری را دنبال خواهد کرد و دیگر وظایف و جنبه‌های عملکردی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
شائبه رانت اطلاعاتی در ایرنیک و زمزمه‌ها در فضای مجازی
با توجه به اینکه ایرنیک بخش خصوصی بوده و مدیریت این منابع را بر عهده دارد و همچنین نظارت مشخصی بر عملکرد آن حتی در امور پایه و کلی وجود ندارد و اینکه عموما بخش خصوصی رویکردی با اولویت سودآوری دارد، با احترام به تمام فعالیت‌هایی که این مرکز و کارکنان آن تا‌کنون داشته‌اند، به‌طور کلی این پرسش به ذهن می‌رسد که **چگونه می‌توان از نبود رانت اطلاعاتی در این مرکز و اینکه اطلاعات یا فهرست دامنه‌هایی خاص در اختیار افرادی خاص قرار نگیرد، آن‌هم بدون وجود هیچ‌گونه نظارتی مطمئن شد؟ و چگونه می‌توان سازوکاری در نظر گرفت که این شائبه برطرف شود؟** به‌خصوص اینکه شایعاتی در فضای مجازی وجود دارد و هر روز نیز بیشتر مطرح میشود که دامنه‌هایی مرغوب، برند و خاص، در تعداد بالا در مالکیت تنی چند از افراد مشخص قرار دارد یا **حتی اینکه دامنه‌هایی وجود دارند که در اطلاعات Who is مالک دامنه آنها، آدرس ایمیل مربوط به داخل مرکز پژوهش‌های بنیادی مشاهده میشود! **
توضیح هفته‌نامه
هفته‌نامه عصر ارتباط پیش از این بارها و با انتشار گزارش‌های متعدد ابهاماتی را در خصوص سایر عملکردهای ایرنیک منتشر کرده که تمامی آنها بی‌پاسخ مانده است. نکته اینجا است که ابهامات مذکور سال‌ها است که در جریان است و قاعدتا برای ذی‌نفعان این ابهامات درآمدهای هنگفتی از پارک دامنه‌ها ایجاد کرده و می‌کند.
اما این ابهامات صرفا دغدغه‌ای از سوی ما نیست و چندی پیش علیرضا شیرازی، از فعالان قدیمی حوزه وب و اینترنت ایران و مدیرعامل بلاگفا نیز اتهامی در خصوص نحوه واگذاری دامنه‌های ملی از سوی ایرنیک مطرح کرد که البته بی‌پاسخ ماند و در بخش نظرات مربوط به این توییت نیز اتهامات تند دیگری نیز مشاهده میشود که فعلا از درج آنها خودداری کردیم. تصویر و متن توییت مذکور را می‌توانید در این گزارش ملاحظه کنید.
در نهایت اینکه نظر به باقی‌ماندن ابهامات مذکور هفته‌نامه عصر ارتباط در آینده و تا حصول نتیجه و پاسخ روشن، به پیگیری و تکرار چاپ گزارش پیرامون نحوه عملکرد مرکز ایرنیک ادامه خواهد داد.
