شعار سال ۱۳۹۵: “اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل” اعلام شده، در حالی که هنوز مفهوم اقتصاد مقاومتی برای برخی از اهالی فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا)، باز نشده است. از این رو مایلم در نخستین شماره عصر ارتباط در سال ۱۳۹۵، به تبارشناسی این مفهوم اشاره کنم.
اقتصاد مقاومتی، بخشی از مبحث مهندسی و مدیریت تاب‌آوری در فاز طراحی سازمان یا سامانه است که در متون مرجع به آن، resilience engineering و resilience management می‌گویند.
اصطلاح مهندسی تاب‌آوری، گویای اِعمال روش فکری معینی در مورد ایمن‌سازی سازمان‌ها و سامانه‌ها، آنهم در فاز طراحی آنها است. از همین رو ست که مهندسی و مدیریت تاب‌آوری با مهندسی و مدیریت مخاطره فرق دارد: درحالی که رویکردهای مدیریت مخاطره (risk management) آینده‌نگر و عملاً واکنشی‌اند (واکنش نظام در برابر تغییرات احتمالی و فشارهای بیش از حد) و به تمرین چگونگی تفوق یافتن سریع بر آشوب و محاسبه احتمال شکست، معطوف هستند؛ مدیریت و مهندسیِ تاب‌آوری، رویکردی فراکنشی است، به این معنا که طراحان، پیش از وقوع هر تغییر، به دنبال یافتن راه‌هایی برای ارتقاء انعطاف‌پذیری سازمانی و مقاوم‌سازی سامانه‌ها در برابر دگرگونی شدید، دگردیسی، خرابی، اختلال، فشارهای اقتصادی و حوادث هستند؛ به طوری که اگر سازمان و سامانه مربوط تحت فشار و در شرایط ناگوار قرار گیرد، حتی اگر جزئی از آن از کار بیفتد، کل سازمان یا سامانه دچار از کارافتادگی (breakdown) یا کارکرد نامناسب (malfunctioning) نشود، بلکه برعکس: سازمان یا سامانه دارای این قابلیت باشد که با پیچیده شدن شرایط محیطی، سازمان یا سامانه مربوط حتی‌الامکان خود را با واقعیت فشار پیرامونی، طوری وفق دهد که از شر عواقب ناگوار آن بِرَهَد.
بنا بر آنچه گفته شد؛ می‌توان نتیجه گرفت که:
• مدیریت و مهندسی تاب‌آوری، گفتمانی برتر و کلی‌تر از اقتصاد مقاومتی است؛
• اقتصاد مقاومتی، کاربرد تفکر طراحی، مدیریت و مهندسی تاب‌آوری در اقتصاد ملی و مدیریت‌های اجرایی است؛
• تفکر و گفتمان تاب‌آوری، فراتر از حوزه اقتصاد در تمام حوزه‌های مدیریت توسعه پایدار قابل اِعمال و اجرا است؛
• این تفکر در حوزه مدیریت فردی (سلامت و روان-شناسی فردی)، مدیریت جمعی (بهداشت عمومی و روان‌شناسی جمعی به علاوه جامعه‌شناسی) نیز به کار می‌آید و به خدمت گرفته می‌شود.
• گفتمان تاب‌آوری در صنعت، تجارت، مدیریت سازمانی، مدیریت‌های شهری، شهرسازی و حتی مدیریت سامانه‌های الکترونیکی کاربرد دارد.
توصیه‌ای به سازمان فناوری اطلاعات و فعالان فاوا
در سال جدید، به کنشگران بخش فاوا می‌توانم این توصیه را بکنم که در سال اقتصاد مقاومتی، در پی ایجاد و به ثبت‌رسانی انجمنی باشند برای نهادینه‌سازی اقتصاد مقاومتی، استانداردسازی مهندسی تاب‌آوری، تثبیت اصول استحکام انعطاف‌پذیری، ترویج “تفکر نرمش قهرمانانه” و تدوین حقوق، قوانین و ضوابط اجرایی مهندسی تاب‌آوری در مدیریت‌های بخشی و اقتصادهای خرد و اقتصاد کلان فاوا.
دوستان و همکاران باید توجه داشته باشند که در عصر انقلاب فاوا، بشر و جامعه بشری بیش از تمام اعصار گذشته دستخوش دگرگونی‌های پیاپی، با دوره تناوب کوتاه ولی شدید است، لذا در چنین شرایطی هم ضرورت مهندسی تاب‌آوری مطرح می‌شود و هم امکانات طراحی و مهندسی تاب‌آوری موجود است.
به دوستان و همکارانم در معاونت دولت الکترونیکی سازمان فناوری اطلاعات خصوصاً توصیه می‌کنم که در فاز تجدید نظر در برنامه ششم توسعه، هم توسعه همه‌جانبه دولت الکترونیکی را هدف‌گیری کنند و یکپارچه پی بگیرند؛ و هم این که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و مهندسی تاب‌آوری را در فاز طراحی خدمات دولت الکترونیکی لحاظ کنند.
همچنین به نمایندگان محترم مجلس دهم توصیه می‌کنم که در بودجه‌های سالانه دولت، اقلامی را برای تأمین مالی و اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی در فاز طراحی سامانه‌های دولت الکترونیکی منظور کنند، چرا که تحقیق و تحقق ایمن‌سازی این سامانه‌ها، هزینه‌بر است ولی نوعی سرمایه‌گذاری است زیرا که از هزینه‌های سنگینِ عدم رعایت اصول مهندسی تاب‌آوری می‌کاهد.
(منبع:عصرارتباط)
