کمتر از دو هفته پس از انتشار خبر راه‌اندازی «کاراکارت»، این نخستین “کارت اعتبار” الکترونیکی ایرانیان که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طراحی و رسماً اعلام بهره‌برداری شده بود؛ سرانجام روز یکشنبه دوم دی‌ماه ۹۴، سید علی اصغر میرمحمدصادقی، مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی درباره سرنوشت کاراکارت و طرح کارت خرید اعتباری کالا و خدمات اعلام کرد: کل طرح، منتفی شده است!
اما چرا؟ مگر ۲۱ دی‌ماه ۹۴، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با حضور در همایش تعاونی‌های مسکن از طرح جدید کاراکارت به عنوان نخستین کارت اعتباری خرید کالا و خدمات خبر نداده بود؟
وی در آن همایش گفته بود: این طرح به نام “کاراکارت” در دو گروه مجزا برای “بازنشتگان تأمین اجتماعی و کشوری” و “زوج های جوان و کارمندان” اجرا می‌شود و تصریح کرده بود: تمام افرادی که متقاضی این تسهیلات هستند، درصورتی که تا دو ماه وام خود را تسویه کنند، نرخ سود به آنها تعلق نمی‌گیرد و تسهیلات برایشان قرض الحسنه است؛ اما اگر بیشتر از این مدت باشد، نرخ سودِ ۱۲ درصدی محاسبه می‌شود.
کلی گویی مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی درباره سرنوشت کاراکارت و منتفی اعلام کردن آن پس از کلی برنامه‌ریزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مرا (و البته خیلی‌ها را) به فکر واداشت. لذا، من در این گزارش، نخست به تاریخچه اصطلاح “کارت اعتباری” و درک اولیه ایرانیان از آن می‌پردازم (که داستانی مخابراتی است!)، و سپس درمورد دلایل منتفی شدن کاراکارت، گمانه‌زنی می‌کنم.
برداشت اولیه مخابراتی‌ها از “کارت اعتباری”
این داستان، قِصه‌ای از دل پُر غُصه من در مورد واژه‌گزینی‌های نادرست توسط کارشناسان زبان‌نشناس است! اصطلاح “کارت اعتباری” برای اولین بار در ایران، در سال ۱۳۶۷ روی کارت تلفن همگانی شرکت مخابرات ایران ظاهر شد و هزاران بار تکثیر شد.
چگونه «کارت اعتباری» به معنای «کارت تلفن»، غلطی مصطلح شد؟
در سال ۱۳۶۷، همین که من نمونه‌ای از کارت تلفن همگانی را در دست گرفتم و روی آن، عبارت “کارت اعتباری” را دیدم، از بی‌مسمایی و نادرستی اطلاق “کارت اعتباری” به کارت تلفن همگانی شرکت مخابرات ایران، برآشفته شدم و اعتراضم را به چنین نام‌گذاری‌یی در جمع همکارانم در معاونت توسعه و مهندسی شرکت مخابرات ایران مطرح کردم، ولی کار از کار گذشته بود و تولید چند میلیون کارت تلفن شبیه نمونه‌ای که در دست داشتم به یک شرکت فرانسوی سفارش داده بودند.البته ایرانیان بعدها فناوری تولید کارت الکترونیکی را وارد کشور کردند و خود، تولید میلیون‌ها کارت تلفن با عنوان کارت اعتباری را به عهده گرفتند!
در نتیجه، «کارت اعتباری» به معنای «کارت تلفن»، غلطی مصطلح شد، به طوری که دیگر کسی نتوانست این اطلاق غلط را اصلاح کند.
تصویری از “کارت اعتباری” شرکت مخابرات استان تهران: نمونه‌ای از کاربُرد نابجا و ناموجه اصطلاحات فنی-تخصصی در ایران
در زمان رواج این غلط مصطلح در ایران، در بسیاری از کشورهای جهان، «کارت اعتباری» به معنایی که در طرح وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی مد نظر بود، از مدت‌ها پیش، رایج شده بود؛ درحالی که ما از «کارت اعتباری» چیزی را می‌فهمیدیم که مردم در کشورهای دیگر به آن، خیلی ساده، «کارت تلفن» می‌گفتند، بدون ذکر «اعتباری» یاCredit ، چرا؟ – چون “اعتبار” و Credit اصطلاحاتی مالی در واژگان تخصصی بانکداری هستند و کارت‌های اعتباری یا Credit Card از منظر بانک مرکزی، ویژگی‌هایی دارند که کارت تلفن، فاقد آنها است.
تَوَسُّع مفهومی یک غلط مصطلح
یک دهه پس از نخستین اطلاق ناروای «کارت اعتباری» به کارت تلفن، کاربُرد جدیدی برای آن پیدا شد: «سیمکارت اعتباری!»
در هردو موردِ “کارت اعتباری” و “سیمکارت اعتباری”، نیز، مقوله بانکی “اعتبار” اصلاً مطرح و در میان نبود.
این‌بار من بیشتر از گذشته برآشفته شدم و با بسیاری از همکارانی که در شرکت مخابرات ایرانِ آن زمان، باعث و بانی این غلط شده بودند، درافتادم تا جایی که آنها نیز بر من شوریدند، دوستی‌مان به هم خورد و با لجاجت تمام تا توانستند به اشاعه واژه غلط خود، کمر بستند.
پس به فرهنگستان زبان و ادب فارسی روی آوردم و به کمک سایر اعضای گروه واژه‌گزینی مخابرات موفق شدیم بجای “سیمکارت اعتباری” که در واقع postpaid SIM card بود “سیمکارت پس‌پرداختی” را به تصویب برسانیم.
ولی چه فایده! امروز، شما اگر اصطلاح “پس‌پرداختی” را در گوگل جست‌وجو کنید، آن را تنها دارای سه هزار مرجع می‌بینید؛ ولی اگر اصطلاح “اعتباری” را در گوگل جستجو کنید، آن را با بسامدی حدود سه میلیون بار می‌یابید.
کارا: کارت اعتباری رفاه اجتماعی
حدود دو هفته پیش، وقتی که دیدم “کاراکارت” به عنوان “کارت اعتباری” ایرانیان مطرح شده است به دو لحاظ خوشحال شدم: نخست به لحاظ نوآوی واژگانیِ «کارا» به معنی “کارت اعتباری رفاه اجتماعی” و دوم به لحاظ راه‌اندازی نخستین “کارت اعتباری واقعی” در ایران. البته بعد وقتی که شرح تفصیلی کارکرد کاراکارت را مرور کردم، دیدم واقعاً اعتباریِ اعتباری نیست و باز خطای مفهومی دیگری صورت گرفته است، می‌پرسید چه طور؟- این طور: آنچه مد نظر وزیر محترم تعاون، کار و رفاه اجتماعی است، “کارت اعتباری” به معنی رایج آن در ادبیات بانکداری جهان نیست. به عبارت دیگر: در فلسفه وجودی کاراکارت، نوعی از “اعتبار” مطرح است که کاراکارت را معادلِ Credit Card های رایج در جهان، مانندِ: Visa، MasterCard، یا Diners و American Express نمی‌کند! فلسفه وجودی این کارت‌های جهانی، اعطای “اعتبار” به دارنده کارت به معنای ربوی آن است و فلسفه وجودی کاراکارت، احتمالا، دورزدن فتاوای علمای شیعه علیه ربوی بودن آن!
علاوه بر فرق ماهوی مذکور، فرق دیگر کاراکارت با کارت‌هایی مانندِ Visa، MasterCard، یا Diners و American Express در کاربُرد محلی و داخلی کاراکارت است؛ درحالی که کارت‌های ویزا، مستر و …کاربرد جهانی دارند و تقریباً کل بازار کارت اعتباری در جهان را تحت سیطره خود گرفته‌اند، به طوری که (برای مثال) در آلمان، دارای ضریب نفوذ ۳۷ درصد هستند، یعنی اکثر قریب به اتفاق بزرگسالان یا شاغلان در کشور آلمان، حداقل یکی از آنها را در اختیار دارند.
به گمان من، کاراکارت، از نوع کارتِ شارژ (Charge Card) است، زیرا وزیر رفاه می‌گوید: “در طول مدت بازپرداخت، افراد به هر میزانی که اقساط خود را پرداخت کرده باشند، می‌توانند کارت خود را مجدداً شارژ کنند”. من در این فرصت نمی‌توانم در مورد تفاوت میان اصطلاحات تخصصیِ “کارتِ شارژ” و “کارت اعتبار”، شرح دهم و شما خواننده عزیز را به این وبگاه ارجاع می‌دهم: credit.about.com/od/creditcardbasics/a/Charge-Card-vs-Credit-Card.htm
کارت هوشمند ملی و ادعای ادغام همه کارت‌ها در آن
نکته دیگری که در رابطه با خبر مذکور شایان توجه است، ناهماهنگی وزارت رفاه با سازمان ثبت احوال است.
در حالی که این سازمان مدعی ادغام همه کارت‌های الکترونیکی ازجمله کارت‌های بانکی در کارت ملی هوشمند است، هر روز شاهد معرفی کارت الکترونیکی جدیدی هستیم. گویا کسب و کار تولید و صدور کارت‌های الکترونیکی در ایران، آن قدر سکه است که هر دستگاهی در دولت، از ادغام کارت خود با کارت هوشمند سازمان ثبت احوال می‌پرهیزد؛ مایل به استقلال و انزوا در تولید کارت مخصوص به خود است و می‌خواهد کارت الکترونیکی خود را بر مجموعه رنگارنگ کارت‌های الکترونیکی کشور بیفزاید.
“کارت اعتبار”ی که نیامده بی اعتبار شد
سرانجام، روز یکشنبه دوم دی‌ماه ۹۴، سیدعلی اصغر میرمحمدصادقی، مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی درباره سرنوشت کاراکارت و طرح کارت خرید اعتباری کالا گفت: به‌طور کلی هیچ تقاضایی از سوی بانک‌های عامل برای این تسهیلات نداشته‌ایم و کل طرح، منتفی شده است!
اما این کلی‌گویی کسی را روشن و راضی نمی‌کند.
آقایان بانکی! اگر مایل به اصلاح خود و نظام هستید، شفاف سخن بگویید!
آیا بانکداری اسلامی، “کارت اعتباری اسلامی” خود را معرفی می‌کند؟
تکلیف کاربری کارت‌هایی مانندِ: Visa، MasterCard، یا Diners و American Express در ایران چه می‌شود؟(منبع:عصرارتباط)
