شبکه ملی اطلاعات پروژه‌ای است که حالا از زمان طرح اولیه آن نزدیک به ۱۰ سال می‌گذرد، اما این روزها میزان پیشرفت آن موضوع کشمکش‌های مجلس و دولت شده است.اما بحث‌های اخیر در حالی مطرح می‌شود که هیچ متر قابل قبولی نیست که اندازه پیشرفت این پروژه ملی را آن‌هم در سال پایانی مهلت به ثمر رسیدن اندازه‌گیری کند.گرچه سوال تعدادی از نمایندگان مجلس درباره پیشرفت شبکه ملی اطلاعات مدت زیادی است مطرح شده، اما در هفته‌های اخیر، حضور وزیر ارتباطات در مجلس و کارت زردی که مجلسی‌ها به‌دلیل قانع نشدن از استدلال‌های وزیر برای او کشیدند؛ رنگ و بوی جدی‌تری به این موضوع داد. از یک‌سو مجلسی‌ها معتقد بودند که شبکه ملی اطلاعات فقط پنج درصد پیشرفت داشته و از سوی دیگر وزیر بر این اعتقاد است که مشکل اصلی نمایندگان، توسعه اینترنت و افزایش پهنای باند است نه شبکه ملی اطلاعات؛ چراکه نمی‌توان با این استدلال که پروژه شبکه ملی به ثمر ننشسته توسعه را متوقف کرد.
گزارشی در حد پاورپوینت!
پروژه شبکه ملی اطلاعات در واقع از اواخر سال ۱۳۸۴ با بحث شبکه ملی اینترنت با هدف کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت کلید خورد و هیات دولت مصوب کرد که این شبکه تا سه سال به بهره‌برداری برسد. این پروژه در سال ۸۵ به مرکز تحقیقات مخابرات ایران سپرده شد و برنامه‌های عملیاتی آن در سال‌های ۸۶ تا ۸۸ در هیات وزیران تصویب شد. اما در سال ۸۹ و در الزامات سند چشم‌انداز بیست ساله نام جدید شبکه ملی اطلاعات برای آن مطرح شد و در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه به تکلیفی برای دولت تبدیل شد؛ تکلیفی که تا پایان سال ۹۴ باید به سرانجام می‌رسید.
اکنون هرچند وزیر ارتباطات وعده می‌دهد که تا ۲۷ اردیبهشت روشن می‌شود که شبکه ملی اطلاعات چه میزان پیشرفت داشته است، اما علاوه بر نمایندگان مجلس که معتقدند کار پیشرفتی نداشته و توضیحات وزیر را قابل قبول نمی‌دانند، شورای عالی فضای مجازی هم آخرین گزارش وزارت ارتباطات درباره پیشرفت شبکه ملی اطلاعات را قابل قبول نمی‌داند و انتظاری دبیر این شورا می‌گوید که گزارش ارایه‌شده فقط در حد یک پاورپوینت بوده است.
انتظاری می‌گوید: براساس اعلام شفاهی وزارت ارتباطات قرار بر آن است که تا پایان سال ۱۳۹۴، شبکه ملی اطلاعات در دسترس مردم قرار گیرد، اما در یک فرایند علمی و منطقی لازم است خروجی‌های ملموس هر طرح به مدت سه یا چهار ماه یک‌بار ارایه شود که این روند در خصوص شبکه ملی اطلاعات رخ نمی‌دهد.
بنابه گفته رییس مرکز ملی فضای مجازی طی هشت سال حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان برای شبکه ملی اطلاعات هزینه شده و علاوه بر این در سال گذشته هم حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان به این طرح بودجه اختصاص یافته که این رقم در سال جاری نیز همین حدود است و بر همین اساس حلقه گمشده این معادله را عدم پذیرش نقش نظارتی شورای عالی فضای مجازی از سوی دستگاه اجرایی مربوطه معرفی می‌کند.
کلی‌گویی‌ها ادامه دارد
اما آنچه در مناقشات اخیر درباره شبکه ملی اطلاعات به چشم می‌خورد، اظهارنظرهای کلی است که روشن نیست هر یک از طرفین با چه خط‌‌کش و بر اساس چه معیاری مدعی پیشرفت یا عدم پیشرفت این پروژه ملی هستند و اظهارنظرها همان‌قدر کلی است که آمار و ارقامی که مسوولان دولت گذشته از پیشرفت کار ارایه می‌دادند و حتی در مقطعی گفته شد این پروژه ۹۵ درصد پیشرفت داشته است.
مهدی فقیهی، رییس دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس در این مورد به «عصر ارتباط» می‌گوید: شاخص سنجش میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در تبصره ذیل ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه آمده است و بر اساس آن می‌توان میزان پیشرفت پروژه را اندازه گرفت.
بر اساس تبصره الف این ماده، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف است نسبت به ایجاد و توسعه شبکه ملی اطلاعات و مراکز داده داخلی امن و پایدار با پهنای باند مناسب با رعایت موازین شرعی و امنیتی کشور مناسب اقدام و با استفاده از توان و ظرفیت بخش‌های عمومی غیردولتی، خصوصی و تعاونی، امکان دسترسی پرسرعت مبتنی بر توافقنامه سطح خدمات را به صورتی فراهم کند که تا پایان سال دوم تمامی دستگاه‌های اجرایی و واحدهای تابعه و وابسته و تا پایان برنامه،۶۰ درصد خانوارها و همه کسب‌و‌کارها بتوانند به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت متصل شوند.
فقیهی ادامه می‌دهد: بر اساس این حکم قانونی شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای مبتنی بر آی‌پی است؛ تا دسترسی ۶۰ درصد خانوارها به سایت‌های هاست‌شده داخل تا پایان برنامه پنجم از طریق آن شبکه صورت گیرد نه از طریق اینترنت و بر همین اساس باید سنجیده شود که ایجاد و توسعه شبکه مبتنی بر آی‌پی تا چه حد انجام شده و بر مبنای آن آمار پیشرفت شبکه ملی اطلاعات اعلام شود. به گفته این کارشناس، سنجش میزان پیشرفت این پروژه کار بزرگی است که وزارت ارتباطات باید به طور دقیق آن را بررسی و اعلام کند؛ کار ساده‌ای نیست و نمی‌شود رقم خاصی را برای آن اعلام کرد.
مناقشه در تعریف شبکه ملی اطلاعات
اما ارایه آمار و ارقام متفاوت در مقاطع مختلف درباره شبکه ملی اطلاعات و اعلام زمان‌بندی برای اجرا و تحقق فازهای این پروژه حکایت از این دارد که نه‌تنها شاخص درستی برای اندازه‌گیری وجود ندارد، بلکه مناقشه در تعریف شبکه ملی اطلاعات هم وجود دارد. برای مثال، در سال ۹۱ رضا تقی‌پور، وزیر وقت ارتباطات اعلام کرد که طراحی شبکه ملی به‌سرعت پیش رفته و قرار است این شبکه در سه فاز اجرایی شود؛ فاز اول این شبکه تا پایان نیمه اول امسال (۹۱) به پایان می‌رسد که شامل تفکیک شبکه‌های اینترنت و اینترانت خواهد بود و فاز دوم این شبکه نیز که تمامی میزبانی‌های سایت‌های اینترنتی را به داخل کشور منتقل می‌کنند تا پایان سال ۹۲ به اتمام می‌رسد و در فاز سوم و پایانی شبکه ملی اطلاعات، مدیریت بومی شبکه اینترنت در داخل کشور انجام می‌شود تا به‌صورت تمام و کمال کشورمان از ورود نرم‌افزارهای خارجی بی‌نیاز شود.
با این حال اما آنچنان که نمایندگان مجلس می‌گویند، این پروژه پیشرفتی نداشته است و رمضانعلی سبحانی‌فر، رییس کمیته فناوری اطلاعات و ارتباطات مجلس می‌گوید: به‌رغم اینکه در دولت‌های گذشته درباره شبکه ملی اطلاعات کار خاصی نشده اما در دولت جدید نیز گزارش عملکردی از دولت در این زمینه به‌صورت شفاف ارایه نشده است.
واعظی، وزیر ارتباطات اما می‌گوید: هنگامی که مسوولیت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را پذیرفتم، متوجه شدم از تمام تکالیف برنامه پنجم برعهده این وزارتخانه تنها ۱۴ درصد انجام شده است، در صورتی که بنده متعهد شده‌ام تا پایان سال ۹۴ این تکالیف را انجام دهم.
استدلال وزیر این است که شبکه ملی اطلاعات را بدون اضافه کردن پهنای باند نمی‌توان اجرا کرد. اینترنت تنها یکی از خدمات شبکه ملی اطلاعات است، درصورتی‌که در شبکه ملی اطلاعات انواع و اقسام خدمات ارایه خواهد شد و وزارت ارتباطات در حال پیگیری همزمان تمامی مقوله‌های این شبکه است. اما شورای عالی فضای مجازی در مصوبه‌ای که در بهمن‌ماه سال ۹۲ داشت در تعریف و الزامات حاکم بر تحقق شبکه ملی اطلاعات، شبکه ملی اطلاعات را به‌عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشورتعریف کرد؛ شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملا داخلی، حفاظت‌شده نسبت به اینترنت، با قابلیت برقراری ارتباط امن و پایدار میان دستگاه‌ها و قابلیت عرضه انواع خدمات به کاربران. بنا به گفته رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی این زیرساخت فقط ارتباطی است و خدمات جزو تعریف شبکه ملی اطلاعات نیست. اما واقعیت این است که مشخص نیست این تعاریف و مفاهیم تا چه اندازه با انتظارات کاربران مطابقت دارد؛ انتظاراتی که مسوولان فرض را بر این گرفته‌اند که مردم دارند. بر همین اساس است که وزیر ارتباطات می‌گوید: دولت یازدهم تصمیم جدی دارد تا آنچه مردم ۱۰ سال است در قالب شبکه ملی اطلاعات منتظر اجرای آن هستند در اولویت اجرا قرار دهد. در این باره مدل مفهومی تدوین‌شده، جلسات مختلفی برگزار و تقسیم کار انجام شده است.
اما از سوی دیگر و بعد از گذشت یک‌دهه هنوز می‌بینیم که مسوولان مربوطه درگیر رفع شائبه‌ها درباره ماهیت این شبکه هستند و در همین زمینه دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور، خود را ملزم می‌داند باز یادآوری کند که با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات دسترسی به اینترنت قطع نخواهد شد و تاکید می‌کند: معنای شبکه ملی اطلاعات این است که ما تمام اطلاعات مورد نیاز زندگی روزمره خود را به جای اینکه در خارج از کشور میزبانی کنیم همه اطلاعات در داخل تولید، ارایه و میزبانی شده و یک ارتباط سهل، مطمئن و پایدار و ارزان برای همه آحاد جامعه ایجاد شود که بر همین اساس اینترنت کماکان ارتباطاتش سرجای خود باقی است.
اما به اعتقاد کارشناسان مشکل اینجا است که وزارت ارتباطات نمی‌داند درباره شبکه ملی اطلاعات چه کند و هر بار این وزارتخانه یک پیکربندی از این شبکه ارایه می‌دهد که به همه نوع شبکه شباهت دارد.
به‌نظر می‌رسد مباحث پیش‌آمده اخیر میان دولت و مجلس درباره شبکه ملی اطلاعات نوعی تفاوت دیدگاه نسبت به موضوع پهنای باند اینترنت است و دو موضوعی که حالا آنچنان با یکدیگر خلط شده‌اند که هر یک از طرفین با استدلال خود به نتیجه‌ای مبهم می‌رسند.
فقیهی، رییس دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: دغدغه راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در واقع برای دسترسی به سرویس و محتوای مناسب است و دسترسی به زیرساخت مناسب یک بعد آن است. بعد دوم که تاثیرگذار‌تر و مهم‌تر است، تولید محتوا و تولید سرویس است و احتمالا از همین‌جا است که اختلاف دیدگاه‌ها به وجود می‌آید؛ زیرا تا زمانی که تولید محتوای مناسبی نداریم و کم‌کاری کرده‌ایم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم پهنای باند توسعه پیدا نکند. به گفته وی، وقتی محتوای درستی تولید نکرده‌ایم ترافیک هم ایجاد نمی‌شود و در این شرایط ناگزیریم تقاضای مردم را با افزایش پهنای باند پاسخ دهیم.
به هر حال باید منتظر ماند و دید گزارشی که قرار است وزارت ارتباطات در ۲۷ اردیبهشت‌ماه ارایه دهد، پیشرفت پروژه را بر مبنای چه شاخص و سنجه‌ای اندازه‌گیری کرده و در میان این کلی‌گویی‌ها و اختلاف دیدگاه‌ها آیا سرانجام مردم بعد از ۱۰ سال درخواهند یافت که شبکه ملی اطلاعات که قرار است طیفی از امتیازات از جمله افزایش سرعت اینترنت و کاهش قیمت آن تا گسترش خدمات و بالا بردن امنیت را در اختیار آنها قرار دهد، چیست.
