هرچند پای تجارت الکترونیکی هنوز در کشور ما همچنان در بخش های زیادی می لنگد اما حالا دیگر فروشگاه های اینترنتی رقبای جدی بازار سنتی به خصوص در کالاهای دیجیتالی محسوب می شوند تا آنجا که دیگر در تحلیل کسادی بازار فیزیکی این محصولات، سهم قابل توجه فروشگاه های اینترنتی جای بسیاری از عوامل دیگر را پر می کند.
تغییر سبک زندگی، تسهیل دسترسی به اینترنت، مواردی مانند ترافیک، گرانی سوخت، آلودگی هوا، فاصله های زیاد برای رسیدن به مراکز خرید، عواملی هستند که به رونق بازار خرید و فروش های اینترنتی کمک کرده است؛ در کنار این مسایل ارایه مشوق هایی از جمله اعمال تخفیف روی برخی محصولات خاص، هدایت خریدار به سمت برخی محصولات با شیوه های جدید تبلیغ، حذف کانال واسط، فقدان محدودیت برای فروش محصولاتی در یک حوزه خاص و مهم تر از همه بازار انحصاری داخل برای آنها و نبود رقیب خارجی و به ویژه فروشگاه های مجازی مطرح دنیا، فروشگاه های اینترنتی را به رقیبی جدی برای فروشگاه های سنتی تبدیل کرده است.
آمار خرید و پرداخت های اینترنتی و رشد چشمگیری که سال ۹۳ نسبت به سال ۹۲ داشت خود حکایت از این شرایط دارد. آنچنان که آمار رسمی بانک مرکزی نشان می دهد خرید و پرداخت اینترنتی تا پایان شهریور ۹۳ حدود ۲۳ هزار میلیارد تومان بود که پیش بینی می شد این آمار تا پایان سال به حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان برسد که این آمار در مقایسه با سال پیش از آن ۲۲۹ درصد رشد دارد.
سهم یک فروشگاه اینترنتی به اندازه ۲۰ تا ۵۰ واحد فیزیکی
سیدمهدی میرمهدی فعال بازار آی تی در گفت و گو با عصر ارتباط با اشاره به آیین نامه دو سال قبل سازمان صنعت، معدن و تجارت برای فعالیت فروشگاه های اینترنتی و شروع به کار این فروشگاه ها براساس آن، می گوید: این فروشگاه ها در این مدت زمان، رشد خوبی داشتند و بعضی از آنها حتی شرایط بسیار بهتری نسبت به فروشگاه های فیزیکی دارند؛ گردش مالی بیشتری داشتند و حتی مجالی به فروشگاه های فیزیکی نمی دهند و یک واحد مجازی به تنهایی سهم بازاری به اندازه ۲۰ تا ۵۰ واحد تجاری فیزیکی را گرفته است و مردم هم به دلیل هزینه هایی که در خرید سنتی به آنها تحمیل می شود راغب می شوند که به صورت اینترنتی خرید کنند.
رییس اتحادیه صنف فناوران رایانه تهران با اشاره به اینکه فروشگاه ها ی کل این صنف را به خود اختصاص داده اند و بازار را تصاحب کرده اند، می گوید: در این شرایط فروشگاه های فیزیکی ما ضعیف تر می شوند اما امیدواریم که فعالیت آنها در بازار قانونمند شود. ما به دنبال محدودکردن فعالیت آن فروشگاه ها نیستیم بلکه دنبال این هستیم که قانونمند شوند.
رضا، مرد جوانی است که به تازگی و البته برای اولین بار خرید اینترنتی را با سفارش دادن یک لپ تاپ تجربه کرده و رضایت کاملی دارد؛ او گرچه می گوید شاید این دستگاه را از بین تمام مدل های موجود در بازار پیدا کردم و براساس تبلیغات آن سایت خاص به سمت آن هدایت شدم اما برای من که فرصت زیادی برای گشت زدن و تحقیق در پاساژها ندارم این بهترین راه بود.
او می گوید که ۸ سال قبل که لپ تاپ دیگری خریده بود روال اینطور بود که از یک مهندس کامپیوتر مشورت گرفته بود و بعد هم به توصیه او به فروشگاهی مراجعه و آن را خریداری کرده بود اما حال دیگر نیازی به این کار نیست؛ فقط کافی بود چند ساعتی در اینترنت بگردد تا بداند که چه لپ تاپی مناسب اوست. اما سامان، همکار او می گوید که یک دستگاه مونوپاد را از همان فروشگاه خریده و بعدا متوجه شده که انتخاب او محدود به یکی دو مدل آن هم با قیمت هایی متفاوت از بازار بوده و می توانست با قیمت کمتر، محصول موردنظر خود را از یک مغازه فروش تخصصی لوازم جانبی موبایل بخرد.
رقابت نابرابر سنتی ها و اینترنتی ها
امید، فروشنده ای در یکی از بازارهای موبایل وقتی قیمت را از او می پرسیم برای اثبات ارزان بودن، سایتی را باز می کند و مانیتورش را به سمت ما می چرخاند و می گوید از قیمت فلان فروشگاه اینترنتی هم ارزان تر می دهد. او سود محصولات دیجیتال را بسیار پایین و رقابت را در فروش بیشتر عنوان می کند، اما می گوید رقابت بین آنها با اجاره های میلیونی و مالیات با فروشگاهی که تمام خرجش یک انبار و یک سایت است رقابت بربری نیست و البته برای حفظ بازار ناچار است سودش را به حداقل برساند تا از گردونه رقابت خارج نشود.
میرمهدی با اشاره به اعتراض فروشندگان فیزیکی و شکایت آنها نسبت به شرایطی که برایشان پیش آمده، می گوید: در پی این اعتراضات، برخی از فروشگاه های مجازی که فعالیت بیشتری داشتند را دعوت کردیم تا شاید راه حلی برای مشکلات پیدا کنیم. به همین منظور کارگروهی هم تشکیل شده و امیدواریم این مشکل به زودی با همکاری سازمان صنعت، معدن و تجارت حل شود.
به گفته وی یکی از مشکلات موجود این است که در فروشگاه های اینترنتی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد می فروشند در حالیکه مثلا در زیرمجموعه صنف ما قرار دارند اما طبق قانونی که الان هست دستشان باز است و ملزم به محدودکردن دامنه خرید و فروش خود نیستند.
فروشگاه فیزیکی و بازاریابی اینترنتی
رونق کسب و کارهای اینترنتی البته بازار سنتی را هم دستخوش تغییر کرده به نحوی که آنها هم حالا برای جلب خریدار بیشتر به راهکارهای برخط برای بازاریابی روی آورده اند و اکثرا فروشندگان جوان صفحات خود را در اینستاگرام و ارتباطات خود را در پیام رسان های موبایلی و دیگر شبکه های اجتماعی معطوف به بازاریابی و معرفی و فروش محصولات کرده اند و از طریق جذب فلوئرهای بیشتر می کوشند تا از بازار جدید عقب نمانند.
میرمهدی درباره واکنش بازارهای سنتی به این شرایط می گوید: بسیاری از فعالان بازارهای سنتی هم برای راه اندازی فروشگاه اینترنتی اقدام کرده اند و به دنبال دریافت این نماد هستند تا علاوه بر فروشگاه های فیزیکی، از ظرفیت فضای مجازی هم استفاده کنند اما همچنان برخی مزایای خود را نسبت به فروشندگان آنلاین حفظ کرده اند از جمله اینکه واردکنندگان اصلی عموما در همان بازار سنتی می مانند.
این فعال بازار آی تی تاکید می کند که خرید از فروشگاه های سنتی مزیت هایی نسبت به فروشگاه های اینترنتی دارد و خرید از آنها به نفع مصرف کننده است. اگر خلافی سر بزند، از جمله در صورت گران فروشی و دست دوم فروشی و در مجموع مواردی که ممکن است در حق مصرف کننده اجحاف شود، مصرف کننده می تواند بیاید در اتحادیه از واحد صنفی شکایت کند اما در فروشگاه های مجازی این را نداریم و مصرف کننده فقط با یک دامنه اینترنتی سروکار دارد و مشخص نیست که درنهایت در چنین مواردی چه سرنوشتی خواهدداشت.
البته فروشگاه های اینترنتی هم واحد صنفی محسوب می شوند و خریدار باید بررسی های اولیه را انجام دهد و در نهایت با کسب اطمینان از محصولی که قرار است تحویل بگیرد و اطمینان از جواز کسب اقدام به خرید کند و مهم حفظ حقوق مصرف کننده است.
راه ساده خرید و دشواری های پیش رو
به هر حال رقابت فروشگاه های فیزیکی و اینترنتی فارغ از تمام حواشی و بایدها و نبایدها اگر به منتفع شدن مصرف کننده منتج شود، باید آن را به فال نیک گرفت. حالا دیگر این فروشندگان هستند که باید براساس رفتار مصرف کننده، شیوه های خود را تغییر دهند اما در هر حال و علی رغم اقبالی که نسبت به فروشگاه های اینترنتی ایجاد شده و رو به گسترش است اما مشکلات زیادی هم گریبانگیر این کسب و کارها و البته مصرف کنندگانی است که حالا راه ساده خرید اینترنتی را انتخاب کرده اند.
یکی از مشکلاتی که برای مراجعه کنندگان به فروشگاه های اینترنتی پیش می آِد گرفتارشدن در حلقه بسته چند برند و تعداد محدودی محصول است به خصوص اینکه عادت به مراجعه و خرید از صرفا یک یا چند فروشگاه محدود داشته باشد.
فروشگاه های اینترنتی هم مثل مغازه های پاساژها تلاش می کنند موجودی خود را بفروشند، نه لزوما بهترین محصول در بازار را و برای این کار گرچه نمی توانند مشتری را با زبان مجاب به خرید کنند اما با روش های خاص خود از جمله پیشنهادات ویژه، ارایه تخفیف یا نظارت خاص فرد را به سمت چنین خریدهایی سوق می دهند.
بعضی دیگر از فروشگاه های اینترنتی مثل فروشگاه های واقعی درواقع نمایندگی های فروش محصولات یک یا ند برند خاص هستند، پس از نظر تنوع محصول، کامل و بی نقص محسوب نمی شوند. درحالی که تصور مصرف کننده چیز دیگری است و گمان می کند وارد دنیای بدون مرزی شده که دیگر اسیر تبلیغات یک برند خاص نمی شود.
در فروشگاه های سنتی بارها شده که در دام یک فروشنده که بازاریابی حرفه ای است گرفتار شویم و در نهایت خریدی را انجام دهیم که بعدا مورد رضایت ما نخواهدبود. این اتفاق در فروشگاه های مجازی هم دور از ذهن نیست و اینکه فریب تبلیغات را بخوریم ممکن است؛ آن هم در حالی که تصور می کنیم انتخابی کاملا آزادانه داریم و هر آن که اراده کنیم سبد خرید را رها نمی کنیم.
درست ترین روش در مواجهه با فروشگاه های اینترنتی این است که کاملا شبیه خریدهای سنتی عمل کنیم و از گشت و گذار در فروشگاه های مختلف و مقایسه قیمت ها و مشخصات محصولات مختلف خسته نشویم. البته از امکان ویژه ای که خریدهای آنلاین در اختیار ما می گذارند نباید غافل شویم و آن هم توجه به نظرات کاربران آن هم نه فقط در یک فروشگاه بلکه فروشگاه های مختلف است و البته در کنار فروشگاه های رسانه های مستقل و غیرفروشگاهی که محصول را بررسی کرده اند، مطالعه کنیم.
یکی دیگر از مشکلات پیش روی کسب و کارهای اینترنتی و حتی خریداران، عدم شناخت درست از فروشگاه اینترنتی است که در نهایت به عدم رضایت هم منجر می شود. مقایسه محصولات براساس قابلیت های نامتجانس، انتظارات نامتعارف از محصولی که باید تحویل گرفته شود، تصور غلط درباره ارزان فروشی در فروشگاه های اینترنتی و اعتمادی که هنوز با دیدن فروشنده و لمس جنس به وجود می آید، از جمله مواردی است که در رقابت میان فروشگاه های سنتی و مجازی، وزنه سنتی ها را سنگین می کند.
به هر حال جدال و رقابت میان فروشگاه های سنتی و مجازی، چالشی است که به تازگی جدی تر شده است و در این میان صاحبان هریک از این نوع کسب و کارها به دنبال یافتن مزیت دیگری و گرته برداری از آن هستند؛ حالا چه در شیوه های نوین و آنلاین و چه در شیوه های سنتی فروش رگه هایی از نوع تجارت دیده می شود و باید دید سرانجام این جدال چطور ماهیت کسب و کارها را در آینده تغییر می دهد.
